Het monumentale Parijse daklandschap voorzien van bloeiende daktuinen: een ondenkbaar idee? Niet voor Eytan Levi. Samen met Tim Cousin en Olivier Faber richtte hij Roofscapes op, waarmee hij dit idee bedacht, uitwerkte én vorig jaar in een eerste project uitvoerde.
BESTAANDE BOUW ALS UITGANGSPUNT
Eytan Levi, Tim Cousin en Olivier Faber, alle drie geboren in Frankrijk, ontmoetten elkaar toen ze in 2014 architectuur gingen studeren aan de prestigieuze EPFL (École Polytechnique Fédérale de Lausanne) in Zwitserland. “We bleken een visie op stedenbouw te delen”, vertelt Levi in zijn Parijse kantoor.
“Architectuur focust vaak op het ontwikkelen van nieuwe gebouwen, maar er is al zo veel. Wij vinden dat je bestaande gebouwen niet moet slopen en vervangen door nieuwbouw, maar moet beschouwen als uitgangspunt. Dat bespaart grondstoffen en voorkomt dat je de stad blijft uitbreiden. Oudere gebouwen zijn echter meestal niet berekend op de klimaatverandering. Wat ons betreft betekent dat niet dat
je nieuwe gebouwen moet ontwerpen; je moet de bestaande gebouwen verbeteren.” Na hun bachelor werkten ze bij verschillende architectenbureaus, totdat ze in 2019 besloten om samen een master te gaan doen aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT), waarbij ze zich richtten op de aanpassing van bestaande gebouwen aan klimaatverandering. Hier ontwikkelden ze het plan voor het vergroenen van hellende daken en richtten ze de startup Roofscapes op.d
DAKTUIN BOVEN HET ZINK
“Steden zijn dicht bebouwd en worden heel warm in de zomer. Daken kunnen zowel bij ruimtegebrek als bij hittestress bijdragen aan de oplossing, maar worden in de praktijk vaak genegeerd”, vertelt Levi. “Parijs heeft als bijzondere eigenschap dat het grootste deel van het centrum bestaat uit negentiende-eeuwse bouw met hellende daken van zink. Zink kan in de zomer heel heet worden. Dat was ons uitgangspunt: we zochten een oplossing voor de hitte, maar tegelijkertijd ook voor wateroverlast, voor het teruglopen van de biodiversiteit én voor het gegeven dat de appartementengebouwen weinig gezamenlijke ruimte hebben. Onze oplossing: daktuinen boven op het zinken dak.” Hiervoor ontwikkelden de jonge architecten houten platforms, die op de hellende daken geplaatst worden. Het gewicht rust niet op het dak maar op de dragende muren, die in dit type gebouw in Parijs over het algemeen voldoende overgedimensioneerd zijn om het extra gewicht te kunnen dragen. Op deze platformen komen plantenbakken met onderin wateropslag voor irrigatie van de planten.
HUISWERK OP HET DAK
Levi kent dit type dak uit eigen ervaring. “Ik ben geboren in Parijs. Op mijn veertiende verhuisden we naar een appartement direct onder het zinken dak. Toen ik de sleutel had gevonden waarmee ik naar het dak kon, ging er letterlijk een wereld voor me open: zo veel ruimte, en overal om me heen zag ik daken. Natuurlijk wist ik wel dat alle gebouwen een dak hebben, maar het dak is voor veel mensen een abstract iets. Mensen denken nooit aan het dak zolang het ze maar droog houdt. Of ze zien het dak vooral als een gevaarlijke plek waar je niet moet komen. Of ze hebben een romantisch beeld van het dakenlandschap, waarbij ze vergeten dat het dak eigenlijk een heel prozaïsche plek is met antennes, doorvoeren en installaties. Maar die visies gaan voorbij aan een belangrijk aspect van daken: de mogelijkheden die ze bieden. Toen ik eenmaal de toegang tot het dak had gevonden, bracht ik daar veel tijd door. Ik deed er mijn huiswerk en zat er te lezen. Maar toen de zomer aanbrak, ontdekte ik een andere eigenschap van het dak: het bood niet veel thermische isolatie voor ons appartement eronder.”
PROEFPROJECT
Sinds april 2024 is er een pilotproject gaande van 100 m² op een voormalig stadhuis in Parijs. Over een periode van vijf jaar zal het uitvoerig gemonitord worden. Levi licht toe: “De plantenbakken op dit platform zijn gevuld met bodem van lokale graafwerkzaamheden en voorzien van planten die gedeeltelijk inheems Noord-Frans zijn, en gedeeltelijk Zuid-Frans, zodat ze bestand zijn tegen de warmere zomers.” Na het eerste jaar is duidelijk dat het matigende effect op de temperatuur werkt. Levi: “Toen het vorige zomer 35,8 graden was, werd het zink op een dak zonder daktuin 68 graden en werd het binnen onder dat zinken dak 47 graden. Onder het platform werd het zink echter niet warmer dan 35,7 graden, en de zolder eronder 30 graden. Dankzij de daktuin was het binnen dus maar liefst zeventien graden koeler.” De pilot trekt veel belangstelling. Levi: “Particuliere woningbezitters, vastgoedpartijen met kantoren die in de zomer te warm worden, woningbouwcorporaties, de gemeente: al deze partijen hebben interesse in de mogelijkheden van deze platforms.” Intussen ontwikkelen de architecten door. “We willen in elk geval ook energieopwekking aan het concept gaan toevoegen. Verder is het concept natuurlijk ook geschikt voor andere steden dan Parijs. Met hetzelfde uitgangspunt ontwikkelen we door om de gehele gebouwschil te innoveren. Daarmee staan we dit jaar op de Biënnale in Venetië. Wat wij willen laten zien: er kan zo veel meer.”
MOGELIJKHEDEN BENUTTEN
“Belangrijk is voor ons dat men zelfs in een stad als Parijs de mogelijkheden van het dak gaat zien en benutten, ondanks de technische uitdagingen, ondanks de beperkingen in regelgeving, en ondanks mogelijke gevaren. Het is niet eenvoudig om monumentale hellende daken te gebruiken, maar het kán wel.” Levi is deze maand een van de sprekers op de Rotterdamse Dakendagen. “Ik vertel daar wat we geleerd hebben van het pilotproject. Dat is vooral: hoe moeilijk het misschien ook is, er zijn zo veel mogelijkheden. Voor ons is het een belangrijke ambitie om de barrières en obstakels (in regelgeving, techniek, financiën) te onderzoeken en er daarmee voor te zorgen dat ze geen obstakel blijven. Wij zijn een kleine startup, aanvankelijk zag niemand ons plan zitten. Ook dat willen we benadrukken: meer gevestigde en institutionele partijen zouden open moeten staan voor vernieuwende bottom-up initiatieven. De groeiende problematiek van stedelijke hittestress, wateroverlast en
de teruglopende biodiversiteit kunnen het vliegwiel vormen waardoor we daken gaan zien als veel meer dan de bescherming van de mensen die eronder wonen.” ■
EYTAN LEVI IN ZEVEN VRAGEN
Wat heb je zelf voor dak? Ik woon in Parijs, onder een zinken dak. Het wordt in de zomer ontzettend warm in ons appartement, dus we kunnen niet wachten tot we zelf zo’n platform hebben.
Met wie woon je? Afwisselend met mijn broer en partner.
Wat doe je als je niet werkt? Lezen, tuinieren, keramiek maken, tekenen en CO2-vriendelijk reizen.
Wat is je favoriete stad? Parijs heeft een bijzondere plek in mijn hart: ik ben er geboren en woon er nu weer, na acht jaar elders. Hier hoor ik thuis.
Wat is je favoriete gebouw of architect? Het Seirensho Art Museum van Hiroshi Sambuichi en Yukinori Yanagi op het eiland Inujima in Japan: een voormalige koperraffinaderij die zorgvuldig maar minimalistisch is gerenoveerd om museum te worden.
Wat is voor jou het ultieme dak? Mensen kunnen via het dak van het Museum of Civilization van Moshe Safdie in Quebec City, Canada, van de ene straat naar de andere. Toen ik dat als kind zag, werd ik voor het eerst bewust van de mogelijkheden van daken.
Waar ben je in je werk het meest trots op? De manier waarop we erin geslaagd zijn om impact te maken terwijl veel mensen aanvankelijk nogal sceptisch waren.
