Wáár in de wet staat dat we moeten ……?’ Het is een door bouwers veel gestelde vraag, vaak gevolgd door: ‘Wie verzint dit?’ In de bouwregelgeving staat dat een gebouw moet voldoen aan een bepaalde sterkte en samenstelling en dat het te (ver)bouwen object daarmee veilig moet zijn voor gebruikers en omstanders. De regelgeving lijkt nodeloos ingewikkeld, maar is vooral veelomvattend. In dit stuk een poging uiteen te zetten hoe het in elkaar steekt en de positie van (onder)aannemers. Het draait om drie zaken, te weten: handel, veiligheid en aansprakelijkheid.
HANDEL
In de tijd van Napoleon is in Europa het decimale stelsel ingevoerd ter vervanging van vele oude maten, zoals voet, duim, palm en el. Die oude maten verschilden per land en zelfs per regio. Met het invoeren van standaardmaten werd duidelijkheid verschaft, wat misstanden verminderde en samenwerking en handel bevorderde1 . In navolging van de maten volgden ook standaarden voor producten2. Een standaard of norm wordt niet opgelegd, maar komt in onderling overleg met belanghebbenden tot stand. Voor de coördinatie en de voortgang gebeurt dat op nationaal niveau onder toezicht van een nationaal normalisatie instituut. In Nederland de NEN, in Duitsland de DIN, in Groot-Brittanië de BSI, etc. Op Europees niveau is dat CEN. Sinds 2003 is het voor veel (niet alle) bouwproducten verplicht CE-markering aan te brengen. Hiervoor hebben diverse technische commissies binnen CEN geharmoniseerde Europese productnormen opgesteld. Het voordeel hiervan is dat nu in ieder Europees land producteigenschappen op dezelfde manier bepaald moeten worden. Dat was voor die tijd soms per land verschillend.
Naast normen voor producten kennen we ook normen voor processen om met de producten constructies te maken, die ook weer aan eisen moeten voldoen. Deze normen zijn publiekrechtelijke normen. In Nederland hebben we ook privaatrechtelijke normen in de vorm van KOMO Beoordelingsrichtlijnen (BRL). In de wereld van de daken worden die opgesteld door o.a. KIWA-BDA, SGS INTRON, SKG-IKOB en ook NEN. Stichting KOMO coördineert dat proces. Er bestaan ruim 400 KOMO Beoordelingsrichtlijnen. Het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) beheert ongeveer 34.000 normen. Een standaard of norm staat nooit op zichzelf, maar heeft een relatie met andere normen. Zo zijn onder meer de wijze van testen en het toepassingsgebied ook genormeerd. Bij iedere norm staat aangegeven welke andere normen (deel)onderdeel zijn. Het is een complex samenstel van regels en standaarden, van instituten en laboratoria, van certificaten en verklaringen dat in elkaar grijpt. Dat houdt dus in dat aanpassingen in normen gevolgen hebben voor andere (deel)normen.
VEILIGHEID
Een gebouw wordt gebruikt door vele mensen en mag geen gevaar vormen voor de omgeving waarin het staat. Daarnaast moet het een minimale kwaliteit hebben. Het mag niet instorten, omwaaien, giftig zijn, in brand vliegen, je mag er niet vanaf kunnen vallen, etc. Waar een te bouwen gebouw aan moet voldoen, staat in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) die de Rijksoverheid (de politiek) opstelt. De BBL verwijst voor de eisen waaraan een bouwwerk moet voldoen naar normen, waarmee kan worden vastgesteld of aan de eisen voldaan is. Een voorbeeld hiervan is dat de bovenzijde van een dakvlak moet voldoen aan NEN 6063 (vliegvuurbestendigheid). De in de bouw samengestelde constructies moeten dus aan wettelijke eisen voldoen, als in de bouwregelgeving omschreven3. In de Nederlandse bouw kennen we de genoemde Beoordelingsrichtlijnen (BRL) (dus: de privaatrechtelijke normen) die door een commissie door belanghebbenden worden opgesteld en die na acceptatie algemeen gelden als standaard: bijvoorbeeld BRL4702 voor het realiseren en onderhouden van dakbedekkingsconstructies met gesloten dakbedekkingssystemen. Iedereen die in de bouw werkt, werkt met gestandaardiseerde producten. Of het nou spijkers, beton, isolatie, dakbedekking of hout is.
AANSPRAKELIJKHEID
Niet alleen de overheid verwijst naar normen om aan de wettelijke eisen te voldoen, ook de rechtspraak en in het verlengde daarvan verzekeraars en toezichthouders doen dat. En omdat het stelsel aan normen in elkaar grijpt, wordt het op een andere manier aantonen of iets wel of niet voldoet aan de gestelde eisen, als dat al wordt toegestaan, steeds lastiger. Waar het de aansprakelijkheid betreft, is door de normering de juridische positie van de industrie en de handel sterk verbeterd. De positie voor aannemers en onderaannemers is juist verzwakt. Met de invoering van de Wet Kwaliteitszorg Bouw (Wkb) is de aansprakelijkheid van de aannemer verder verruimd. Ook als gebreken NIET bij oplevering geconstateerd zijn, blijft de aannemer aansprakelijk, tenzij de gebreken niet aan de aannemer zijn toe te rekenen. Het verlies aan positie zit niet alleen in de complexiteit om aan te tonen dat aan vereiste kwaliteit wordt voldaan, maar meer nog aan het voldoen aan de voorwaarden die gesteld worden aan processen en producten om ze te laten presteren als aangetoond in certificaten, gebruiksvoorwaarden en testen.
Een bekend voorbeeld is de ondergrond waarop een dakdekker moet werken. Een ander aspect zijn de weersomstandigheden op de bouwplaats: nat, droog, koud, wind, etc. De aannemer verwerkt gecertificeerde producten tot een constructie, die aantoonbaar moet voldoen aan wettelijk gestelde minimumeisen en is daarvoor aansprakelijk. Wanneer de aannemer onderaannemers inschakelt, waarvan verwacht mag worden dat die vakkundig zijn, dan kan hij de aansprakelijkheid voor dat deel verleggen naar die onderaannemer. Gespecialiseerde onderaannemers moeten de productnormen en de beoordelingsrichtlijnen die betrekking hebben op hun deel van het werk kennen, simpelweg omdat onder andere die specifieke kennis de onderaannemer tot specialist maakt. Maar die onderaannemer heeft nog minder invloed op de werkomstandigheden en de voorwaarden. Tel daarbij op dat de bouw de laatste decennia een enorme verandering ondergaat.
Hoe dat in de rechtspraak uit gaat pakken, is nog afwachten, maar zeker is dat de positie van de uitvoerenden juridisch verzwakt is.
