Roofs 2000-09-35 'Meestertekens op het dak', een verkenning naar de verschijningsvormen van trotseerloodjes

Recentelijk is uitgegeven door uitgeverij KSN in Cuijk het boek "Meestertekens op het dak, een verkenning naar de verschijningsvormen van trotseerloodjes" van P.P.Steijn. Steijn beschrijft in het boek wetenschappelijke feiten en achtergronden van het fenomeen trotseerloodje, ook wel dakloodjes genoemd. Met dit naslagwerk geeft Steijn de omvangrijk geworden collectie loodjes (vanaf ongeveer 1580 tot 1995) een plaats in de historische verzamelingen.

Eerst maar even de vraag beantwoorden die sommigen zal bezighouden: trotseerloodjes (dakloodjes) zijn loden plaatjes, bijna altijd in de vorm van een wapenschild, die worden gesoldeerd over de spijkers waarmede het lood op daken en dakkapellen is vastgezet. Op deze wijze worden de spijkers afgedekt en beschermd tegen weersinvloeden en wordt inwateren voorkomen.
Maar wat is er nu eigenlijk zo bijzondere aan dakloodjes dat er een heel boek over geschreven wordt? De geschiedenis van trotseerloodjes stamt uit 1580. De loodjes werden gebruikt waar de loodbedekking op daken en torens met nagels op de houten ondergrond wordt vastgezet. Op die plaatsen ontstond een gaatje in de bedekking, waardoor water naar binnen kan dringen. Door over de nagel een plaatje lood te solderen werd dit onheil voorkomen. De loodjes werden onder andere voorzien van stadswapens, huismerken, symbolen, gereedschappen, initialen of van een volledige naam van de vakman en/of jaartal.
Een intrigerende vraag is steeds hoe de gildemeesters van de Loodgieters, Leidekkers en Pompmakers vanaf het tijdstip van de eerste toepassing van loodjes (vermoedelijk eerste helft 16de eeuw) hun loden 'visite-kaartjes' hebben genoemd. Teruggaande in de geschiedenis werd het woord 'trotseerloodje'gebruikt door J.H.Beisterveld en A.A. Kok in het boekje 'Het Monumentale dak' (1948).
"Trotseerloodje wordt ook gebruikt in het 'Woordenboek Nederlandse taal'(o.a.1960)", weet P. Stein, "waarbij wordt aangetekend dat het woord 'trotseer' waarschijnlijk een verbastering is van 'traceerlood', in het 'Woordenboek der westerse architecttuurgeschiedenis '(1953) en in de handleiding 'Burgelijke en Militaire Bouwkunst voor de kadetten der genie (1845). In een bestek uit 1866 voor het 'amoveren'van de kerk en toren der Hervormde gemeente te Midwoude vond ik de term 'trazeerloodjes'. In 1858 werd in het bestek voor het onderhoud van de poorten en torens in Hoorn het woord 'traseerlood' gebezigd. In een gedicht van de bekende Haarlemse leidekker Pieter Keun vond ik het woord 'traceerlood', het woord dat ook wordt gebruikt in een Hoorns bestek van 1769."

Zekerheid

Voorlopig kan met redelijke zekerheid worden vastgesteld dat, tenminste in de 18de eeuw, het woord 'traceerloodje' door de Gildemeesters werd gebruikt "Op hun (dak)plaats gebleven bevatten ze aldus belangrijke gegevens van de bouwhistorie van het betreffende pand", zegt auteur Stein. "Om redenen van curiositeit zijn ze daarom in de algemene belangstelling een enigszins eigen en weinig bekend leven gaan leiden.
De vorm van loodjes gaat uit van het wapenschild met kleine variaties op dit thema en vormen met de grote verscheidenheid in opdruk en versiering een boeiend verhaal. Met deze meestertekens hebben de in een gilde verzamelde leidekkers, pompmakers en loodgieters letterlijk hun stempel op hun werk, namelijk het dak, gedrukt!"
In Europa is deze traditie uitsluitend bekend in ons land en dan nog beperkt tot boven de grote rivieren. De afgelopen 40 jaar heeft Steijn getracht zoveel mogelijk feiten boven tafel te krijgen over deze loodjes. Hij kwam tot de conclusie dat veel verzamelaars nooit tot op schriftstelling van hun kennis zijn gekomen. Zijn werk is daarom des te unieker. De ruim 370 illustraties maken dit boekje voor iedereen toegankelijk en prettig leesbaar.