Roofs 2007-07-20 De hetelucht lasautomaat als Zwitsers uurwerk

De Zwitsers staan bekend om hun perfectionisme. Dit geldt voor veel Zwitserse producten, de horloges zijn hiervan wel het bekendste voorbeeld. Zo ook de hetelucht lasautomaten die in Zwitserland worden geproduceerd. Waar op het dak met hetelucht gelast moet worden, treft men in negen van de tien gevallen de groene lasautomaten van de Zwitserse fabrikant Leister aan. De fabrikant heeft deze centrale plek in (onder meer) de dakensector niet voor niets veroverd. Roofs nam een kijkje in de keuken.

Men staat er in het dagelijks gebruik niet bij stil welke kennis er is toegepast om een goed functionerende lasautomaat te verkrijgen, die ook nog jarenlang meegaat. Toch schuilt er heel wat technisch vernuft in de machines, waarmee men wil bewerkstelligen dat het apparaat naar behoren werkt en lang meegaat. Uitgangspunt van de productie is dat garanties niet nodig zijn, omdat er in de machine eenvoudigweg niets stuk gaat. In dit artikel wordt het productieproces dat dit voor elkaar moet krijgen uiteen gezet.

Organisatie
Stichter van de fabriek is Karl Leister, die in 1949 begon met het in elkaar zetten van een omgekeerde stofzuiger waarbij de lucht met behulp van een verwarmingselement werd verhit. Met dit idee groeide de fabriek al snel. In 1963 verhuisde het bedrijf vanwege het gunstiger belastingklimaat naar een locatie in het Zwitserse Kägiswil. Deze locatie is inmiddels meerdere malen uitgebreid en de hoofdvestiging ligt nu in het naburige Sarnen. Op termijn zullen beide vestigingen in Sarnen worden samengevoegd. Sinds Karl Leister in 1993 overleed, is de fabriek in handen van diens weduwe, mevrouw Leister.

Momenteel bestaat de fabriek uit vijf onderdelen, namelijk Leister Welding (heteluchtsystemen), Leister Process Heat (heteluchtsystemen voor industriële toepassingen), Novolas (lasertechnieken), Axetris (microsystemen) en Weldy (doe het zelf-producten). Men concentreert zich op de productie: de verkoop geschiedt via vaste partners. In Nederland worden de producten verkocht door het Vleutense Verder Heat Technology.

De machines van Leister worden momenteel voor een groot aantal toepassingen gebruikt. Niet alleen dus voor het lassen van overlappen van kunststof dakbanen, maar ook voor bijvoorbeeld het lassen van kunststof afdichtingen in tunnels (met name in Zwitserland), het bevestigen van etiketten, laswerken in de automobielindustrie en andere industriële toepassingen. Voor deze toepassingen zijn een groot aantal verschillende machines en onderdelen ontwikkeld, van kleine handföhnen (‘Welding pen’) tot grote airblowers (‘Robust’). Voor toepassing op het dak zijn de Triac S en de Varimat V de bekendste machines. Onlangs introduceerde het bedrijf ook de Bitumat, een hetelucht föhn voor het verwerken van bitumen dakbanen zonder open vuur.

De filosofie van het bedrijf komt erop neer dat men zoveel mogelijk onderdelen van de machines in eigen beheer ontwikkelt en produceert. Datgene wat eenvoudig te maken is en elders goedkoper kan worden vervaardigd, wordt uitbesteed. Ook specialistische onderdelen, zoals de digitale schermen van de machines, kunnen beter elders worden geproduceerd, maar deze onderdelen worden wel eerst intern ontwikkeld zodat ze aan de eigen wensen voldoen. Ook de machines waarmee de onderdelen worden geproduceerd, zijn voor een groot deel in eigen beheer ontwikkeld.

In alle werkruimten van de fabriek valt met name de stilte op en de geconcentreerde manier van werken. Het gebruik van een radio is niet toegestaan en ook het onderling contact wordt tot een minimum beperkt. De lonen in Zwitserland liggen relatief hoog maar daar staat tegenover dat het personeel gemotiveerd is en bereid tot een geconcentreerde werkhouding.

Verwarmingselement
Twee onderdelen vormen het hart van de hetelucht lasmachine, namelijk het verwarmingselement en de motor. De communicatie tussen deze twee onderdelen wordt gereguleerd met speciaal ontwikkelde elektronica. Het productieproces concentreert zich dan ook rond deze onderdelen.

Het belangrijkste onderdeel van het verwarmingselement is de gloeidraad. Dit is een spiraaldraad uit o.a. koper en nikkel, die door het verwarmingselement wordt gevlochten. De draad wordt door speciaal hiervoor intern ontwikkelde machines in de spiraalvorm gedraaid, er worden vervolgens op regelmatige afstanden onderbrekingen in de spiraalvorm aangebracht. De draad wordt daarna handmatig in het verwarmingselement gevlochten. Dit gebeurt altijd volgens een vast patroon. Per type machine zijn verschillende lengten en dikten van de gloeidraad vereist, afhankelijk van het benodigde vermogen van het verwarmingselement. Elk verwarmingselement is voorzien van het nummer van de medewerker die de gloeidraad in het element heeft gevlochten, zodat altijd is te achterhalen wie welk verwarmingselement heeft vervaardigd. Na de productie wordt elk element getest. Er gaat geen onderdeel ongetest de deur uit, zodat men zeker weet dat het onderdeel naar behoren functioneert zodra het wordt verkocht. Overigens worden ook alle eindproducten getest, om er zeker van te zijn dat de communicatie tussen de verschillende onderdelen in orde is.

Motor
De motor zorgt voor de luchtstroom in de hetelucht lasapparaten. Ook deze wordt in eigen huis geproduceerd. Dit is evenzeer precisiewerk. De motor wordt met de hand gemaakt, wat betekent dat het geheel aan de lopende band in elkaar wordt gezet: elke werknemer voegt zijn eigen onderdeel toe. De verschillende typen machine vereisen allemaal een verschillende motor, met een verschillend vermogen. Met speciale apparatuur wordt de motor in balans gebracht. Vervolgens wordt de motor handmatig schoongemaakt, met behulp van een kwastje en een ‘tandartshaakje’. Tenslotte brengt men lijm aan op het koperdraad van de machine om van de motor een compact geheel te maken. Leister onderhoudt nauwe contacten met het Zwitserse Maxon, een bedrijf dat actief is in de ruimtevaart en nauw betrokken is bij de ontwikkeling van de robot die verkenningstochten op Mars uitvoert. Ook voor de motor geldt dat elk exemplaar wordt getest alvorens het in de machine wordt gemonteerd.

Elektronica
De in de machines toegepaste elektronica zorgt ervoor dat de motor en het verwarmingselement op een juiste manier communiceren (zodat de temperatuur en de hoeveelheid lucht zo nauwkeurig mogelijk kan worden geregeld). Ook deze apparatuur produceert het bedrijf zelf, volgens hetzelfde principe waarbij iedere werknemer aan de lopende band het eigen onderdeel toevoegt. Ook hier geldt dat per type machine de apparatuur verschillend is; ook moet vanzelfsprekend rekening worden gehouden met de verschillende voltages en aansluitingen die in verschillende landen worden gehanteerd. Opvallend aan de lopende banden die men in de fabriek hanteert is dat er twee banden circuleren: op de binnenste band passeren de machines waar nog niet aan toe is gekomen, zodat de buitenste ring, de ring waar men aan werkt, niet vol kan lopen. Bezoekers mogen de lopende band niet te dicht naderen omdat de gehele productielijn in een ESD-veilige zone staat (ESD = ElektroStatic Discharge, elektrostatische ontlading). Een enkele ontlading kan elektronische onderdelen onherstelbaar beschadigen.

In de fabriek heeft men een speciale ‘clean room’ ingericht, waar de verfijnde elektronica en computergestuurde onderdelen worden gemaakt. De ‘clean room’ is een stofvrije, geconditioneerde ruimte die men enkel in speciale pakken mag betreden. Stofjes of bijvoorbeeld huidschilfers zijn immers funest voor de gevoelige apparatuur.

Overige onderdelen
Een hetelucht lasmachine bestaat natuurlijk uit nog veel meer onderdelen. De productie hiervan, zoals de groene buitenkappen, wordt uitbesteed zodra een andere partij dat goedkoper kan. Maar veruit de meeste onderdelen maakt men zelf. Zo produceert men mondstukken in de meest uiteenlopende vormen en maten, RVS beschermingsbuizen, etc. Ook bijvoorbeeld de etiketten op de machine met het logo van de fabrikant worden in eigen huis gemaakt.

Op het bedrijf is een uitgebreide R&D-afdeling actief, die voortdurend bezig is met het ontwikkelen en bedenken van nieuwe technieken en toepassingsmogelijkheden van de hetelucht lasautomaten. Zo worden bijvoorbeeld de lasertechnieken verder ontwikkeld en blijft men bezig de lasautomaten verder te verfijnen.

Zoals gezegd worden alle machines voor ze de deur uitgaan getest. Op het dak van de fabriek staat bovendien een testopstelling van verschillende typen machines. Deze staan in weer en wind, dag en nacht te werken. Men wil hiermee o.a. testen hoe lang de machines dit volhouden, hoe de machines verkleuren, etc. Gekscherend zou je kunnen zeggen dat hiermee de oorsprong van de klimaatverandering nauwkeurig is gelokaliseerd; maar men moet er tenslotte ook iets voor over hebben om een lasautomaat als een Zwitsers uurwerk te kunnen produceren.