Roofs 2013-06-16 Juridische consequenties van het laten voortbestaan van een risico

Steeds vaker stelt het dakdekkerbedrijf zich op als adviseur voor opdrachtgevers m.b.t. de te nemen maatregelen tegen valgevaar. Het is dan wel van belang om te weten hoe het zit met de diverse aansprakelijkheden. Wie is wanneer waarvoor verantwoordelijk?

In hoeverre heeft een gebouweigenaar aan zijn verplichting voldaan wanneer hij pictogrammen op het dak heeft geplaatst waarmee op het valgevaar wordt gewezen? Waar houdt de verantwoordelijkheid van de werkgever op en is de verongelukte werknemer zelf aansprakelijk voor zijn ongeval? Mr. ir. Rob Poort is directeur van Bureau Poort, een adviesbureau voor juridisch advies en arbeidsomstandigheden en geeft middels presentaties en publicaties veel voorlichting over dit onderwerp.

De regelgeving op het gebied van het werken op daken is in principe helder. In alle gevallen geniet een collectieve valbeveiliging de voorkeur, waar dit niet mogelijk of gewenst is, mag gekozen worden voor individuele bescherming. Wat betreft aansprakelijkheid doen veel verhalen de ronde, reden voor Roofs om Rob Poort te vragen om een toelichting.

Aansprakelijkheid

Er zijn verschillende soorten aansprakelijkheid. We onderscheiden de strafrechtelijke aansprakelijkheid en de civielrechtelijke aansprakelijkheid. Bij strafrechtelijke aansprakelijkheid is er een wet overtreden, waar een straf op staat. De betreffende persoon heeft dus een misdaad begaan. In dit geval kan een rechtspersoon of een individu worden vervolgd door justitie.

We onderscheiden de zogeheten ‘schuldaansprakelijkheid’, waarbij de aangesprokene dus een verwijtbare handeling heeft verricht; hij is daarmee ‘schuldig’, en op grond daarvan wordt zijn of haar aansprakelijkheid voor de schade vastgesteld. In het verkeer is deze vorm van aansprakelijkheid afgedekt met een WA-verzekering.

In de risicoleer gaat het niet primair om ‘schuld’, maar om het geschapen risico. Hierbij wordt de aangesprokene dus aansprakelijk gesteld op grond van het door hem of haar geschapen risico, verbonden aan de activiteit of het bezit. Wie werknemers op het dak werkzaamheden laat uitvoeren is dus verantwoordelijk voor de veiligheid van die werknemers, als werkgever en als gebouweigenaar. De aansprakelijkheid kan in sommige gevallen worden ontlopen als de aangesprokene kan aantonen dat er sprake is van een van buiten komende omstandigheid (overmacht, of eigen schuld van de getroffen derde).

De civielrechtelijke aansprakelijkheid valt buiten het strafrecht; hier kan het slachtoffer de rechtspersoon of individu dus aansprakelijk stellen zonder tussenkomst van de officier van justitie. In dit geval moet er sprake zijn van aantoonbaar verwijtbaar handelen, of nalaten van handelen – en er moet een causaal verband zijn tussen de schade en de daad (of het nalaten van die daad).

Gevaarzetting

‘Gevaarzetting’ is het gevolg van onzorgvuldig gedrag; in principe valt elk gedrag dat mogelijk gevaar kan opleveren voor derden daaronder. Het zogeheten Kelderluikarrest is een belangrijke referentie in dit opzicht, dat vaak wordt gehanteerd. Het gaat hierbij om een ongeluk in een Amsterdams café dat plaatsvond nadat een chauffeur van de leverancier van Coca Cola voor de bevoorrading het kelderluik voor de toiletdeuren had geopend. Hij had het kleed teruggeslagen en de opening gemarkeerd met drie op elkaar gestapelde kistjes. Een cafébezoeker die naar het toilet wilde, stapte langs de kistjes in het gat, viel naar beneden en brak een been. Het slachtoffer, dat een paar maanden het bed moest houden, stelde Coca Cola, als werkgever van de chauffeur, aansprakelijk voor de door hem geleden schade. De werkgever was echter van mening dat het slachtoffer beter op zijn omgeving had moeten letten. Tijdens de procedure die hieruit volgde zijn een aantal criteria geformuleerd die nu nog veel worden gehanteerd.

Het ging in deze zaak om een schending van een algemene zorgvuldigheidsverplichting, de Hoge Raad werkte deze verplichting uit in vier criteria. Bij het treffen van veiligheidsmaatregelen moet worden gelet op: a) niet alleen op de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht maar b) ook op de ‘hoegrootheid’ van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan, c) op de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben en d) op de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen.

In deze specifieke casus was het Hof het met de werkgever eens dat de cafébezoeker beter op zijn omgeving had kunnen letten en dus ook schuld heeft. Tegelijk was het Hof van mening dat het kelderluik op een eenvoudige manier beter had kunnen worden beveiligd. Het Hof heeft beider schuld even zwaar gewogen en de werkgever veroordeeld tot vergoeding van de helft van de schade.

Uit diverse casussen blijkt dat de Hoge Raad van oordeel is dat aan degene die de ‘gevaarzettende’ situatie in het leven roept onder omstandigheden de eis kan worden gesteld dat hij de nodige oplettendheid en voorzichtigheid betracht en dat hij in de betreffende gevallen de benodigde veiligheidsmaatregelen treft. Of daar afdoende aan is voldaan, hangt steeds van de concrete situatie af: kon in de betreffende situatie de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid worden verwacht, hoe groot was de kans dat hieruit een ongeval kon ontstaan, in hoeverre was het nemen van veiligheidsmaatregelen gewenst? In essentie gaat het dus om de vraag wanneer het in het leven roepen of het laten voortbestaan van een risico voor derden ongeoorloofd is.

Bij de bepaling van de gevaarzetting wordt dus de voorzienbaarheid van het risico in relatie tot het gecreëerde gevaar bekeken, en het algemeen bekend zijn van bepaalde risico’s. Uit de jurisprudentie komen enkele belangrijke aspecten naar voren. De ‘eigen schuld’ van het slachtoffer (een laakbare handelwijze van de benadeelde) kan alleen tot vermindering of afwijzing van claims wanneer het om een aantoonbaar opzettelijke of bewuste roekeloosheid gaat. Gewone nonchalance moet worden ondervangen; men moet dus anticiperen op kleine onvoorzichtigheid. Verder moet men zich realiseren dat bekendheid met een bepaald risico ook aansprakelijkheid voor het voortbestaan van dat risico kan betekenen. Verder blijkt uit de jurisprudentie dat een bedrijf primair aansprakelijk is bij schade aan werknemers, gasten en vaak ook derden.

Uit voorgaande volgt dat gebouweigenaar, werkgever én werknemer zich voortdurend bewust moeten zijn van het mogelijk gevaar dat het werken op daken met zich mee kan brengen – en dat niet alleen. Het eenmaal gesignaleerde gevaar dient te worden beoordeeld en zo mogelijk geminimaliseerd.