Roofs 2022-09-82 Sony Center Berlijn

Internationale daken

Vergelijkbaar met omstaanders in de Superman-film die roepen: ‘It’s a bird...’, ‘It’s a plane...’, ‘It’s SUPERMAN!’, zouden bezoekers in Berlijn kunnen uitkramen: ‘It’s an umbrella...’, ‘It’s a mountain...’, ‘It’s the SONY CENTER!’ Toegegeven, heel waarschijnlijk is dit niet, maar het is een uitzonderlijk dak met een bijzondere uitstraling en een buitengewone constructie.

Wijlen architect Helmut Jahn was verantwoordelijk voor het ontwerp en liet zich voor de uitstraling van het dak inspireren door de heilige berg Fuji in Japan. En ook al kwam de inspiratie van de bekende berg, het dak moest een plaza volgens overkappen als een paraplu. Als je de constructie ziet, dan heeft het ook het meeste weg van een paraplu die uitlekkend balanceert op kastjes in een kamer. Zonder hiermee afbreuk te doen aan het fenomenale ontwerp, iedereen weet hoe moeilijk het is om een paraplu op deze manier te balanceren, helemaal als deze ook nog onderhevig is aan wind en regen.

Studies

Voorafgaand aan de bouw hebben de ingenieurs van Arup uitgebreide omgevingsstudies verricht. Hiervoor is gebruikgemaakt van windtunneltests, dynamische thermische modellering en nog meer analyses om de comfortniveaus binnen de Forum-ruimte te beoordelen. Daarnaast werden er daglichtstudies gedaan met behulp van computer­simu­laties; het Berlijnse bouwdepartement wilde technisch bewijs zien dat het dak zou voldoen aan de Duitse eisen op het gebied van daglichttoetreding, dit vanwege de vele kantoren en appartementen die onder het parapluachtige dak uitkijken op het onderliggende plein.

Potzdammerplatz

Het Sony Center ligt aan de Potzdamerplatz, zeer centraal in Berlijn in het Tiergartenviertel. Deze wijk was in het begin van de 20ste eeuw – tot aan de Tweede Wereldoorlog – het bruisende middelpunt van de hoofdstad. Tijdens die wereldoorlog was het de locatie van het Volksgerechtshof van de Nazi’s; de meeste gebouwen zijn toen verwoest. Na de oorlog was dit niemandsland waar je groot risico liep neergeschoten te worden. Nu staat er onder meer het omvangrijke Sony Center, met vlakbij nog een deel van de Berlijnse Muur ter nagedachtenis aan de niemands­landperiode. Na de val van de Berlijnse Muur in november 1989 kwam het gebied in de belangstelling te staan van investeerders. In 1992 kocht Sony er drie hectare grond.

Het Sony Center

De Japanse elektronicafabrikant maakte een plan voor nieuwbouw en startte in 1995 met de bouw van in totaal zeven gebouwen en een bijzonder dak. Totale investering: zo’n 750 miljoen euro. Het complex werd gebouwd door Hochtief en werd in 2000 opgeleverd. Het totale bruto vloeroppervlakte ligt rond de 132.500 m². Het grootste gebouw van het complex, aan de Potsdamerplatz, gebruikte Sony Corporation als Europees hoofdkantoor, maar ze zijn inmiddels verhuisd. Vandaag de dag is de toren naast het dak de thuisbasis voor de Duitse spoor­wegen. Verder biedt het complex huisvesting aan kantoren, appartementen, een flmhuis, commerciële functies, horeca en openbare werkplekken. Er is nog wel een speciale Sony Store te vinden in het Sony Center. Waarschijnlijk een moetje en een poging om zo de naamgever van het complex toch nog een plekje te geven, gezien het inspiratie­loze interieur van deze winkel, maar dat terzijde.

Fietswiel

Het spectaculaire dak van het complex bestaat voorna­melijk uit glas, staal en een specifiek soort zeil. Het dak weert naast regen ook de zon en beslaat zo’n 4.000 m², waarbij de zeilen zo’n 50% van het daglicht tegenhouden. De zwevende constructie heeft wat weg van een ovaal fietswiel met een centrale as van 42 meter lang. De buitenste rand – de velg van het fietswiel – is een driehoekig wind­verband dat is afgesteund op de omliggende daken van de gebouwen. Deze ring is ovaal van vorm en is op de lange as 102 meter lang en op de korte as 72 meter. Deze constructie is nergens verankerd en heeft zo de vrijheid om de afwisselende druk- en trekkrachten op te vangen. In het midden wordt deze naar het midden toe oplopende constructie beëindigd door een glazen hoed met een open midden.

Vanuit de buitenste ring lopen op verschillende niveaus staalkabels richting de centrale as. Op de bovenliggende kabels zijn glasstroken bevestigd. Tussen de glasstroken zijn 24 goten gemaakt van stroken zeildoek die onderin weer aan lagere staalkabels zijn bevestigd. De stroken zeildoek worden onderin op spanning gehouden door een vrij­hangende stalen ring. Hierdoorheen loopt de centrale as die de vorm heeft van een toeter en die alle krachten bij elkaar brengt, met onderin een indrukwekkende knoop. De bouw van deze constructie is met behulp van enorm veel steigers tot stand gebracht. Eerst is de centrale as opgehangen, vervolgens is de buitenste ring opgebouwd waarna deze met kabels verbonden is aan de centrale as en op spanning gebracht.

Op dagen met veel wind kan de centrale as zo’n 60 centimeter op en neer bewegen. Dit is volgens de constructeur niet gevaarlijk, maar levert wel een komisch beeld op. Er zijn ongetwijfeld bezoekers die het wat beangstigend vinden.

Fun fact: het dak voldoet niet aan alle eisen die de wet- en regelgeving van Duitsland voorschrijft. Dit komt door het simpele feit dat er toen nog geen wet- en regelgeving bestond voor constructies als deze. Dan kun je wel van een uitzonderlijke dakconstructie spreken. ■

• Architect: Murphy/Jahn
• Bouwkundig aannemer : Hochtief
• Adviseurs: BGS Ingenieursozietät, wOve Arup & Partners, Werner Sobek Ingenieure