Roofs 2023-10-88 Moesgaard Museum, Højbjerg Veel meer dan een museum

internationale daken

Je kunt je een aantal vragen stellen als je er vanuit verschillende perspectieven naar kijkt. Is het een extra heuvel op een heuvel, of een gebouw met daarin een historisch museum? Is het een plek om te picknicken of om vanaf te sleeën? Is het een park om te wandelen en te genieten van het uitzicht op de zee of een inspirerende plek om een lezing te houden? Moet je er naartoe voor hypermoderniteit of de prehistorie? U raadt het al: al het genoemde. In Højbjerg, net onder Aarhus aan de Deense oostkust, smelten architectuur, natuur, cultuur en historie samen tot een totaalervaring genaamd Museum Moesgaard (MOMU).

Tekst: Joep Klerx

Dit museum werd in oktober 2014 geopend om gespecialiseerde archeologische en etnografische tentoonstellingen te huisvesten. Het is ontworpen door Henning & Larsen Architects, die de opdracht kreeg na het winnen van een ontwerpwedstrijd.

Het algemene concept van het museum is geïnspireerd op het proces van archeologische opgravingen. Net als bij zo’n opgraving zijn de tentoonstellingszalen verdeeld over verschillende ‘uitgegraven’ lagen. Of zoals de architecten het zouden verwoorden: de zalen zijn als een uitnodiging vanuit de prehistorie, ontworpen als terrassen die opengaan om hun geheimen te onthullen. Ook het dak is hiervan een voorbeeld: een kolossaal schuin vlak dat uit de grond oprijst, zoals bij de lagen van een archeologische opgraving. Of, met een beetje inbeeldingsvermogen: een boek of kist die open is gezet om binnenin te komen kijken.

Daarnaast is het dak een groene, uitnodigende openbare ruimte. Waar een dak nogal eens een secundaire functie van een gebouw vervult, lijken bezoekers in dit geval het dak als ondergrond – inclusief het mooie uitzicht – net zo te waarderen als de tentoonstellingen eronder. Naast dat het conceptuele idee van archeologische opgravingen erachter heel goed werkt, blijkt dus ook dat het functionele aspect hier ook heel goed tot zijn recht komt.

Licht en donker

Het gebouw is opgezet langs eenvoudige, loodrechte assen. De horizontale as is een open, lichte hal die bestaat uit een entreehal, kaartverkoop, museumwinkel en een grote eet­ruimte. Ondanks het feit dat deze ruimte bedolven is onder tonnen beton en aarde, zorgen de hoge plafonds en het vele daglicht dat komt binnenvallen vanuit de noordzijde van het gebouw voor een sfeer van openheid. Een grote, centrale trap deelt deze ruimte in tweeën, van waaruit bezoekers de bovenste en onderste tentoonstellingsruimten kunnen bereiken. De trap fungeert ook als ontmoetingsplaats, met dubbelhoge traptreden die zitplaatsen creëren voor bezoekers. In tegenstelling tot de lichte hal ervaren bezoekers, wanneer ze de trap afdalen naar de grote expositieruimte, de ondergrondse aard van zowel het gebouw als de archeologische vondsten die het gebouw herbergt. De lagere tentoonstellingszalen bestaan uit grote, grotachtige ruimtes zonder daglicht. Tussen de tentoonstellingen door kunnen bezoekers bijkomen van de duisternis in ‘pauze­zalen’, waar wel natuurlijk licht invalt. De lichtinval speelt ook in de duurzaamheid een rol.

Duurzaam fundament

Er is bij het complete architectonische ontwerp een duur­zame strategie gehanteerd. Dat zie je onder andere terug in de fundamentele elementen, zoals de geometrische opzet en de oriëntatie van het gebouw, die bijdragen aan het feit dat iedere vierkante meter zo duurzaam mogelijk is. Het zuidelijk georiënteerde dakoppervlak – de groene dakgevel – vormt de basis voor de energie-efficiëntie van het gebouw. Dit groene dak vermindert de totale behoefte aan koeling door verminderde warmteabsorptie. Bovendien wordt de totale hoeveelheid afvalwater die van het terrein wordt afgevoerd verminderd. Daarnaast zorgt de slimme manier van natuurlijke lichtinval dat er behalve in de tentoonstellingsruimtes, waar sowieso maar weinig licht wordt gebruikt, overdag bijna geen kunstmatig licht nodig is. Het gebouw heeft mede hierdoor energiestatus 1 (vergelijkbaar met energielabel A) in de energieschaal gekregen.

Niet te bruut

Te midden van een schilderachtig landschap van glooiende heuvels en dichte bossen had de betonnen dakconstructie zeer heftig over kunnen komen. De beslissing van de architecten om de bovenkant te laten begroeien met gras, mos en wilde bloemen, verzacht de uitstraling van het gebouw en laat het opgaan in de omgeving. Bovendien is er in het ontwerp gebruikgemaakt van verschillende, natuurlijke materialen, om te versterken dat dit gebouw diep verbon­den is met het landschap. Naast beton, dat op grote schaal werd gebruikt om een monolithische en robuuste vorm te creëren, wordt het gebouw onderbroken door zachtere materialen, zoals glas en hout. Verticale, houten lamellen weerspiegelen de boomstammen van het nabijgelegen bos en verdelen de gevel in smalle ruiten.

Meermaals succesvol

Museum Moesgaard trekt sinds dat ze in het nieuwe gebouw zitten meer dan een half miljoen bezoekers per jaar – een bezoekersaantal dat zeker een succes te noemen is. Maar het gebouw is op meerdere manieren succesvol dan alleen als museum. Het is ook succesvol omdat het schuine, groene dak de lokale bevolking een nieuwe, dynamische openbare ruimte heeft gegeven. Tijdens de warmere maanden fungeert het gebied ook als picknickplaats, wandelroute en algemene openbare ruimte om bij elkaar te komen met uitzicht over de Baai van Aarhus. Zo kun je vanuit de baai een prachtige wandeling door de bossen besluiten met een bezoekje aan het museum. En in de winter, als er sneeuw ligt, wordt het dak omgetoverd tot de grootste sleehelling van het gebied. Op zich zou je kunnen denken dat dit een gelukkig gevolg is van het gebouwontwerp, maar met zoveel Deense architectenbureaus die zich momenteel afvragen hoe gebouwen kunnen bijdragen en teruggeven aan het publieke domein, is het duidelijk dat dit een bewuste ontwerpmotivatie was van Henning & Larsen Architects. Succesvol op meerdere manieren. ■

• Vloeroppervlak: 16,000 m²
• Bouw: 2010-2013
• Architect: Henning & Larsen Architects
• Landschapsarchitect: Kristine Jensens Tegnestue