Roofs 2023-10-94 Oude tradities inspireren een nieuwe generatie

dutch design week

Twee bijzondere dakgerelateerde projecten, gesignaleerd op de Dutch Design Week 2023, trokken onze aandacht. Herwaarderen van een vergeten dakdekkingsmateriaal en het Friese Ûleboerd krijgt een nieuw jasje.

Fenna Burghgraef, een recent afgestudeerde ontwerper van de Design Academy Eindhoven, presenteert tijdens de Dutch Design Week 2023 een opvallend project waarmee zij band tussen boeren en de bredere gemeenschap wil versterken. Geboren en getogen in Bolsward, Friesland, heeft Burghgraef altijd interesse gehad voor de agrarische cultuur van de regio. Tijdens haar studie in Eindhoven werd ze echter steeds meer bewust van de uitdagingen waarmee boeren in Nederland werden geconfronteerd, met name als gevolg van het stikstofprobleem en de groeiende kloof tussen boeren en de samenleving.

Met een oprecht verlangen om een positieve verandering teweeg te brengen, begon Burghgraef boeren in Friesland te interviewen om hun perspectief op het stikstofprobleem en de impact ervan op de relaties tussen boeren en de bredere gemeenschap te begrijpen. Ze merkte op dat deze kloof alleen maar groter werd. Dat inspireerde haar om actie te ondernemen.

Traditioneel symbool

Haar project, “Ûleboerd,” is een innovatieve benadering om de brug tussen boeren en burgers te versterken. Op de gevel van elke boerderij in Friesland siert een bijzonder ornament, het ‘Ûleboerd’, een traditioneel symbool dat eeuwenlang informatie over het boerenleven communiceerde. De betekenis van de symbolen is echter door de tijd verloren gegaan. Fenna Burghgraef heeft de ûleboerd gemoderniseerd door een modulair systeem te ontwikkelen met behulp van duurzaam EKOply en een verzameling van opnieuw ontworpen symbolen die de activiteiten op het land en de boerderij weerspiegelen.

Het gemoderniseerde ûleboerd vertelt in één oogopslag het verhaal van de boerderij: wat er wordt verbouwd, welke technologieën worden gebruikt, welke dieren er leven, de marktomvang en meer. Met dit vernieuwde communicatie­middel heeft Burghgraef de ambitie om meer transparantie en begrip te creëren tussen boeren en de bredere gemeen­schap, terwijl ze tegelijkertijd aandacht schenkt aan de rijke geschiedenis en tradities van Friesland.

Zeegras als praktische dakbedekking

Luna Wirtz-Ortvald wil een architectonisch ontwerper te zijn, die middelen en materialen onderzoekt en op basis van architectuur- en cultuuronderzoek herwaardering of nieuwe toepassingen vindt voor materialen en gebruiken in de architectuur. Ze studeerde onlangs af aan de Design Academie in Eindhoven.

Met ‘Reconstructing a Practice’ onderzoekt ze de evolutie en het vakmanschap van het eeuwenoude zeegras huizen op het Deense eiland ‘Læsø’. “Het aangespoelde zeegras aan de oevers van het eiland, en diverse andere in de omgeving aangetroffen grondstoffen, dicteren al eeuwenlang de lokale bouwtraditie.”, zegt Wirtz. “Geïsoleerd zijn op het eiland dwong de inwoners het zeegras te beschouwen als een aanvullende bouwbron, die leidde tot een lokale dakriettraditie. Maar het zeegras vervaagt en de historische kennis en vakmanschap verdwijnen langzaam. Terwijl er een sterk ecologisch verantwoord potentieel is dat verdere ontwikkeling juist zou moeten stimuleren.”

Ontwarren

Samen met de lokale ambachtslieden ontrafelt ze de eeuwenoude werkwijze. Ze legt de kennis vast en hoopt hiermee te waarborgen dat de kennis en tradities doorgegeven kunnen worden aan nieuwe generaties. “Dit project heeft tot doel de lokale bouwcultuur onder de bewoners nieuw leven in te blazen.” De door te geven kennis moet leiden tot een volwaardige alternatieve bouwmethode, die door de lokale bevolking wordt omarmd.

Deens architect Søren Nielsen, (partner bij Vandkunsten) gebruikt het materiaal in korven aan de buitenzijde van gebouwen. Het traditionele zeegras dak wordt geroemd om haar milieuvriendelijke en duurzame eigenschappen. Een zeegrasdak kan tot wel 350 jaar meegaan. Voor ieder dak werd 90 ton zeegras gebruikt. Naarmate de daken verouderden, raakt het zeegras zodanig in elkaar verstrengeld, dat het een perfecte isolator werd voor de meest heftige weersinvloeden. De techniek van het ambacht zorgde ervoor dat het zeegras met de tijd waterafstotende eigenschappen begon aan te nemen. Door de hoge concentratie zout in het zeegras, was het bovendien een brand­bestendig materiaal. Het wordt daarom gezien als een van de meest duurzame vormen van dakdekken.

De zeegrasdaken halen CO2 uit de lucht om dit voor een lange tijd aan zich te binden. Hun zuiverende werking in combinatie met het drijfhout en de klei die op de muren werden aangebracht, droegen bij aan een lage CO2-voet­afdruk. Na gebruik kunnen de materialen weer opgenomen worden door de natuur en zijn daarmee volledig recyclebaar. Het is mogelijk om twee zeegrasdaken-routes op Læsø te volgen, tipt de website visit-laesoe.com. De speciale routes leiden je langs het oudste huisje met een zeegrasdak uit 1790.