Roofs 2025-04-70 The Eden Project in Cornwall. Een futuristisch ecosysteem onder geodetische koepels

Internationale daken

Een verlaten kaolienmijn in het Engelse Cornwall omtoveren tot een van de meest indrukwekkende botanische complexen ter wereld. Dat is wat The Eden Project in essentie is. De iconische koepels van The Eden Project zijn niet alleen visueel spectaculair, maar zijn ook technisch gezien een prestatie van formaat.

Tekst: Joep Klerx

Het project werd in 2001 afgerond en geopend voor bezoekers. Het bestaat uit twee gigantische geodetische koepels, ook wel biomen genoemd. Een geodetische structuur is opgebouwd uit een netwerk van driehoeken die samen een bolvorm of koepel vormen. Door de manier waarop de driehoeken worden verbonden, ontstaan hexagonale en pentagonale patronen, die de constructie extreem sterk maken. Dit type bouwwerk werd voor het eerst gepopulariseerd door architect en uitvinder Buckminster Fuller, die ontdekte dat geodetische koepels in staat zijn om grote ruimtes te overspannen zonder interne steunpunten. Voor een project als The Eden Project, waar een open ecosysteem met veel lichtinval gewenst was – en waar pilaren en balken wat dat betreft roet in het eten zouden kunnen gooien – was dit de ideale oplossing.

The Eden Project bestaat uit uiteenlopende attracties en educatieve elementen die bezoekers een diepgaande ervaring bieden op het gebied van natuur, duurzaamheid en wetenschap. Binnen de zogeheten biomen bevinden zich onder andere het grootste overdekte regenwoud ter wereld, compleet met exotische planten zoals cacaobomen, bananenplanten en bamboe. Een tweede, mediterraanse bioom biedt onderdak aan olijfbomen, wijnranken en geurige kruiden die kenmerkend zijn voor mediterrane, Californische en Zuid-Afrikaanse landschappen. Buiten de biomen zijn uitgestrekte tuinen aangelegd met inheemse planten, bloemenweides en educatieve kunstinstallaties over biodiversiteit en klimaatverandering. Verder zijn er verdeeld over het project interactieve zones geplaatst waar bezoekers de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van duurzame technologie, hernieuwbare energie en milieubehoud kunnen ontdekken.

Ethyleen-Tetrafluorethyleen

Het dak, of eigenlijk de hele omhulling van de biomen, is misschien wel het meest bijzondere aspect van The Eden Project. In plaats van traditioneel glas, dat te zwaar en kwetsbaar zou zijn voor deze omvang, koos men voor ETFE-folie als doorschijnend materiaal. ETFE (Ethyleen-Tetrafluorethyleen) is slechts 1% van het gewicht als je het vergelijkt met een glasplaat van dezelfde omvang. Daarnaast heeft het materiaal nog een aantal belangrijke voordelen. Bijvoorbeeld op het gebied van isolatie. De ETFE-lagen zijn namelijk gevuld met lucht, wat zorgt voor extreem hoogwaardige isolatie en bijdraagt aan de thermische regulatie binnen de biomen. Ook op het gebied van lichtdoorlatendheid wint het materiaal het van vele andere materialen. Door het lichte gewicht zijn er relatief weinig kozijnen en geen ondersteunende balken nodig, waardoor het materiaal 95% van het zonlicht doorlaat, wat natuurlijk ten goede komt aan de groei van de flora in de biomen. Als klap op de dit-materiaal-is-de-beste-keuze-vuurpijl is het ook nog eens zelfreinigend. ETFE is bestand tegen vuilophoping en reinigt zichzelf bij regenval. Dankzij deze eigenschappen functioneren de daken als een energie-efficiënt systeem dat de natuurlijke klimaatomstandigheden binnen de biomen ondersteunt, zonder zware installaties voor temperatuurregeling. Dit past perfect binnen de duurzame visie van The Eden Project.

De bouw

Het realiseren van The Eden Project was niet eenvoudig. De plek bevindt zich in een oude kaolienmijn, wat ten tijde van de aanvang van de bouw in 1998 met een diepte van zestig meter en een onstabiele ondergrond niet ideaal was als bouwgrond. Om de constructie mogelijk te maken, werd er begonnen met het versterken van de bodem en het creëren van een stevige fundering. Vervolgens werd met behulp van een enorme steiger het geraamte van de lichtgewicht stalen frames voor de geodetische koepels gebouwd. Daarop werden de ETFE-panelen bevestigd. Dat gebeurde modulair, waarbij elk segment apart werd geplaatst en daarna met lucht werd gevuld tot het de juiste spanning bereikte.

Een ander aspect wat de bouw bemoeilijkte was het weer in Cornwall. Veel wind en regen bemoeilijkte de bouwwerkzaamheden. Hierdoor moest de constructie op een slimme manier worden uitgevoerd, waarbij men flexibel moest omgaan met de plaatsing van de daksegmenten en de montage van de geodetische structuren. Ondanks de uitdagingen werd het project binnen 2,5 jaar voltooid en opende het in 2001 zijn deuren voor het publiek.

The Core

Naast de indrukwekkende biomen herbergt The Eden Project ook The Core, een educatief centrum dat de bezoeker inzicht geeft in duurzaamheid, ecosystemen en de relatie tussen mens en natuur. Dit gebouw is geïnspireerd op de natuurlijke groeipatronen van planten en heeft een dakstructuur die gebaseerd is op de vorm van een zonnebloem. De constructie van The Core is niet alleen architectonisch bijzonder, maar ook een schoolvoorbeeld van duurzame bouw. De vloeren bestaan uit Marmoleum (gemaakt van vlas), beton van china-clay zand (met een lage CO2-voetafdruk), groene tegels van gerecyclede Heineken-flessen en een koperen dak afkomstig uit één enkele Rio Tinto-mijn, die bekend staat om zijn hoge sociale en milieustandaarden. Het dak wordt ondersteund door een houten spantenstructuur die de organische vorm van het blad volgt. De opstaande dakramen, de hoge ramen in de wanden en de uitsparing in het centrum van The Core maken maximale daglichttoetreding mogelijk. Hierdoor wordt de behoefte aan kunstmatige verlichting drastisch verminderd. Daarnaast is het gebouw uitgerust met geavanceerde regenwateropvangsystemen en zonnepanelen, die bijdragen aan de energievoorziening van het complex.

Impact en toekomstvisie

Door zijn innovatieve ontwerp heeft The Eden Project wereldwijd invloed op duurzame architectuur. Het project heeft bewezen dat een gebouw niet alleen een functionele structuur kan zijn, maar ook een symbiose met de natuur kan vormen. Het concept van geodetische koepels met ETFE-daken wordt inmiddels toegepast in andere klimaatbewuste projecten, zoals de geplande uitbreidingen van The Eden Project in China (Qingdao) en in Australië (Anglesea).

The Eden Project blijft zich ontwikkelen en experimenteren met nieuwe duurzame technologieën. Er wordt gewerkt aan energiepositieve biomen, waarbij zonne-energie en geavanceerde watermanagementsystemen nog verder worden geoptimaliseerd. Ook wordt onderzocht hoe de architectuur kan bijdragen aan natuurherstel, bijvoorbeeld door daken te ontwerpen die biodiversiteit ondersteunen, zoals beplanting op de koepels of geïntegreerde leefomgevingen voor insecten en vogels. Dat maakt van The Eden Project meer dan een botanische tuin. Of je nu kijkt naar de wetenschappelijke benadering, de bouwtechnische innovaties of de ecologische impact – The Eden Project laat zien hoe een dak méér kan zijn dan alleen een bescherming tegen de elementen. Het kan een katalysator zijn voor verandering, een inspiratiebron voor toekomstige generaties en gewoon een hele fijne oplossing in een wereld die steeds groener moet denken.