Roofs 2025-07-06 Biodiverse oase voor het Lloydkwartier

het Dak van het Jaar 2025

Aan de Kratonkade in het Rotterdamse Lloydkwartier staat Sawa, een uitzonderlijk woongebouw van 50 meter hoog. Opdrachtgevers Nice Developers en ERA Contour hebben met deze ontwikkeling een statement willen maken. De boodschap is dat woningbouw mogelijk is met aanzienlijke CO2-reductie, circulair kan zijn en de biodiversiteit kan verrijken en bovendien een inclusieve en gezonde leefomgeving kan opleveren voor de bewoners.

Tekst en fotografie: Tjerk van Duinen

Mei Architecten & Planners heeft dat uitgewerkt in een gebouw dat grotendeels is samengesteld uit hout (cross laminated timber, CLT). De hoogbouw valt op door de terrasvormige opzet (vandaar de naam: sawa’s zijn terrasvormige rijstvelden in Azië) en door de vele plantenbakken waar het groen binnen afzienbare tijd overheen zal groeien. De laagbouw met drie woonlagen flankeert een gezamenlijke binnentuin op een groot dek, waar bewoners zelf kleine moestuintjes kunnen onderhouden. Op en rond het gebouw bieden 140 nestkasten onderdak voor vleermuizen en een veelheid aan vogels. En op het dak van de laagbouw zijn niet alleen zonnepanelen te vinden, maar ook een experiment met ‘bruine’ daken, waarmee de inzet van gebiedseigen grond wordt bestudeerd. Sawa omvat 109 appartementen, waarvan 39 koop, vijftig middenhuur en twintig vrije-sector huur. De plint is opgezet met een horecaruimte, een maatschappelijke ruimte en parkeergelegenheid onder de binnentuin.

Voor Maries Jumelet, projectmanager van hoofdaannemer ERA Contour, was Sawa een interessant en spannend project. “Vijftien bouwlagen in hout is in Nederland alleen vergelijkbaar met Haut, een woontoren in Amsterdam, alleen gaat Sawa nog een flinke stap verder. Het gebruik van beton is hier beperkt tot de stabiliteitskern, de vloer, het gezamenlijke dek en de balkons, galerijen en loopbruggen. Daarnaast is staal gebruikt voor de kolommen en liggers onder het dek en de kolommen die de onderdoorgang ondersteunen. Verder zijn alle kolommen, balken, schoren, wanden en vloeren gemaakt van vurenhout. Dat levert een enorme CO2 -besparing op.”

Techniek

Wat betreft daken beschikt Sawa over een grote gezamenlijke daktuin, een dak op de laagbouw met zonnepanelen en een stukje ‘bruin’ dak en een dak op de hoogbouw met enkel zonnepanelen. Daarnaast hebben woningen terrassen of balkons. “Zoals gezegd is het grote dek gebouwd in beton, om precies te zijn is het een kanaalplaatvloer met druklaag”, vervolgt Jumelet. De balkons, terrassen en loopbruggen zijn slank gehouden door hoge sterktebeton toe te passen. Alle andere daken en vloeren zijn gemaakt van CLT. De plantenbakken die de hoogbouw sieren, maar liefst 700 strekkende meter in totaal, bestaan uit stalen frames waar houten delen op zijn geschroefd en die als prefab elementen aan de gevel hangen. Hierin zijn kunststof bakken geplaatst waar gebouwgebonden irrigatie de beplanting in goede conditie houdt.”

Dakdichting

Voor de waterdichting van de daken betrok ERA Contour het Ridderkerks dakdekkersbedrijf Spuitco bij het project. “Machtig mooi om aan zo’n innovatief gebouw te kunnen meewerken”, vertelt calculator en werkvoorbereider Marcel Kuiper. “Daarmee halen we een interessant stuk ervaring in huis met grootschalige houtbouw. Hout en vocht gaan niet samen, dus voor maximale bescherming tegen de weersinvloeden is gekozen voor hoogwaardige dakbedekking van Wédéflex, vanwege de extreem lange levensduur, en op de hoofddaken een isolatielaag van drukvaste Isomix C-eps® Plus afschotmortel, vanwege de waterafstotende eigenschappen. De Isomix was ook nog eens heel praktisch omdat sprinklerleidingen en bekabeling voor de verlichting veelal bovendeks loopt. Die kun je zo netjes wegwerken in de mortellaag.” Op het betondek van de daktuin bestaat het dakpakket uit een dunne laag Isomix voor het afschot, gecombineerd met een volledig verkleefd tweelaags daksysteem (Wédémec Kal / Wédéflex D4 en D4 ZK). Het (houten) dak van de laagbouw kreeg een volledig verkleefde dampremmende laag (Wédémec ZK), Isomix en volledig verkleefd twee-laags daksysteem (Wédéflex D4 / Wédéflex D4 No-Roots). Op het torendak ligt een volledig verkleefde dampremmende laag (Wédémec ZK), Isomix met daarop een dampdruk verdelend twee-laags daksysteem (Wédénop /Wédéflex D4). Op de terrassen is door aannemer ERA eerst een massalaag aangebracht die vereist was voor de geluidsnormen, waarna een wat traditioneler daksysteem (volledig verkleefde dampremmende laag (Wédémec ZK), PIR-ALU afschotisolatie, twee-laags losliggend daksysteem (Wédébase /Wédéflex D4 en D4 ZK). Kuiper: “De diversen daken zijn waar nodig voorzien van een permanente valbeveiligingsvoorzieningen door onze partner Eurosafe en daarna hebben de derden de daken voorzien van beloopbare lagen, vegetatie en installaties. Waterdichting en betrouwbaarheid was de eerste vereiste, dat hebben we voor elk dak en terras op deze manier geoptimaliseerd. De enige concessie die we hiermee deden is dat het niet overal demontabel is. Maar door het toepassen van een Wédéflex daksysteem met de mogelijkheid tot overlagen durf ik wel te beweren dat het dak een gebouwleven mee kan”.

Groen

Voor de invulling van de factor groen, was Copijn al vroeg in de ontwerpfase aangehaakt. “Om het natuurinclusieve ontwerp van Mei Architecten gestalte te geven en uit te werken naar een TO en UO, hebben we nauw samengewerkt met biologen en ecologen”, stelt Dirko van der Tol, bedrijfsleider realisatie bij Copijn. “Voor de beeldbepalende plantenbakken aan de gevels hebben wij een plan gemaakt met tientallen soorten planten. Aan alle kanten van het gebouw en op alle verdiepingen moet dat het jaar door een mooi afwisselend beeld opleveren. De planten kunnen over de bak heen groeien, zodat je het sawa-idee krijgt; de wind voorkomt dat de klimplanten zich aan het gebouw hechten. Het groen wordt klein geplant in 40 centimeter substraat en is voorzien van een irrigatiesysteem. Dat geeft de meeste kans op sterke planten op termijn. Alle bakken monitoren wij op afstand.” Het grote dek wordt de gezamenlijke tuin voor de bewoners, de ruimte waar delen het sleutelwoord is. “Je ziet hier een bodem van wit split met een aantal grotere bakken”, vervolgt Van der Tol. “Daarin kunnen de bewoners naar eigen inzicht moestuinen ontwikkelen. In een aantal bakken staan mussentorens. Langs de kabels groeit hier Hedera tegenop en als het voldoende dicht is, kunnen mussen hier nesten in bouwen. Het is slechts één van de nestsoorten. Rondom het gebouw zijn nestkasten voor elf verschillende vogels te vinden, met als hoogste punt van Sawa een nestkast voor slechtvalken.”

Experiment

Het langwerpige dak van de laagbouw zou oorspronkelijk relatief veel groen krijgen. “Om de vereiste hoeveelheid zonnepanelen te halen, is dat niet doorgegaan”, zegt projectleider Kees van Gelder. “Veel panelen en weinig ruimte ertussen biedt weinig kans voor groen. Rond de panelen hebben we wel grind gemengd met substraat en laagblijvend sedum ingezaaid, wat nu opkomt. De strook naast het PV-veld is ingevuld met een 20 cm dikke drainagelaag en daarop extensief substraat gemengd met een big bag gebiedseigen grond. De groene invulling komt van sedumstekken en inheems zaaigoed D2 van Cruydt Koeck.” De punt van dit dak is uitgenut voor een bruindakexperiment. Van der Tol: “De opdrachtgevers wilde graag een bruin dak. Wij kiezen liefst voor een optimaal substraat en dragen liever niet de verantwoording voor de inzet van de grond waar het gebouw op is neergezet. Maar voor een experiment zijn wij altijd in. Daarom zijn op de punt van het dak in vier kwadranten vier verschillende varianten aangelegd. Bij één vak ligt 150 mm gebiedseigen grond op een 20 mm drainage, de andere betreft een 50/50-mix van substraat en gebiedseigen grond op respectievelijk 85 mm waterretentiebox, 85 mm lava en 20 mm drainage. Ik ben erg benieuwd hoe het uit gaat pakken, er komt in elk geval al aardig wat groen op. Voor de biodiversiteit zijn in het proefvak wat boomstammen en een zandhoop gelegd, voor de zandbij.”

Duurzaamheid

ERA Contour en Developers hebben als ontwikkelaars en als bouwer hun nek uitgestoken om dit bijzonder duurzame gebouw tot stand te brengen. Jumelet: “Veel bedrijven hebben de mond vol van duurzaamheid, maar echt doen is een ander verhaal. Technische risico’s, verzekeringen en andere complicaties maakt ze afwachtend. Dan is het fijn dat onze moedermaatschappij TBI duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. Bedenk dat we met de houtconstructie van Sawa 5.000 ton CO2 opslaan. Er is met houtleverancier Derix ook zoveel mogelijk geprefabriceerd om tijd te besparen en transportbewegingen te beperken. Daarnaast is Sawa door zijn natuurinclusieve opzet natuurlijk een enorme boost voor de biodiversiteit in het Lloydkwartier.”

Esthetiek

Sawa is ongetwijfeld een verrijking voor het Lloydkwartier. Het beplantingsplan betekent een continue opeenvolging van kleurpaletten en groen het hele jaar door tegen het decor van heel veel hout. De daktuin is nu nog wat kaal en leeg, maar dat is aan de bewoners om in te vullen met moestuinen en losse elementen. Het is in elk geval een mooie start om een bloeiende sociale omgeving op te bouwen.

Samenwerking

Een gebouw met zulke hoge ambities vraagt om nauwe samenwerking en een flexibele instelling. “Bijna volledig bouwen in hout was een uitdaging van jewelste maar het verliep erg goed”, aldus Jumelet. “Daarbij is natuurinclusief bouwen mooi, maar het kost tijd en moest bovendien budgetneutraal. Als ik het eindresultaat bezie, vind ik dat we met een goede samenwerking tussen de partijen het maximale eruit hebben gehaald.” Ook Spuitco Dakbedekking kijkt tevreden terug. Kuiper: “We werken al 45 jaar voor ERA Contour, daarmee kunnen we lezen en schrijven. Ook de overdracht naar Copijn verliep vlekkeloos”.

Veiligheid

Tijdens de bouw waren alle werklieden op de daken goed beschermd. ERA Contour had het gebouw rondom in de steigers gezet en bij de hoogste galerijen de staanders doorgetrokken tot boven de dakrand. De veiligheid op de (niet-gebruiks)daken in de onderhoudsfase is ingevuld met ankerpunten en veiligheidslijnen van ABS. Afscherming van balkons, galerijen en terrassen bestaat uit plantenbakken en glazen borstweringen. De binnentuin is langs de open zijde afgerasterd met het doorgetrokken hekwerk van de parkeergarage. ■

Bouwgegevens:

• Opdrachtgevers: ERA Contour en Nice developers
• Ontwerp: Mei Architecten & Planners
• Ontwerp en aanleg groen: Copijn Landschapsarchitecten en Copijn Realisatie
• Dakdekker: Spuitco Dakbedekking
• Leveranciers: Wédéflex (dakbedekking), Van Wylick (afschotmortel), IKO (PIR terrassen), Eurosafe ABS Safety (dakveiligheid)