Roofs 2000-11-22 Groene daken met sedum begroeiing kennen reeds een lange traditie

Het groendak mag zich vandaag de dag verheugen in een grote belangstelling. Naast de vrij kostbare daktuinen met intensieve begroeiing hebben daktuinen met dunne substraatlagen en sedum begroeiingen een lange traditie en zijn zij op grond van het geringe gewicht op bijna alle daken aan te brengen.

Met de jaren negentig nog vers in het geheugen hebben we ook in het nieuwe millennium alweer te maken met langdurige regenval, hoge waterstanden en het overstromen van rivieren in diverse delen van Europa. Nederland heeft in dit opzicht de mazzel, dat zich tot nu toe geen grote calamiteiten hebben voorgedaan.
Ingrepen in de natuur, kanalisatie van rivieren en niet in de laatste plaats het "waterdicht maken" van onze bodem door steeds meer bebouwing leiden tot steeds hogere waterstanden. Beschermende maatregelen ter voorkoming van catastrofes zijn vaak niet meer toereikend om de watermassa's meester te blijven. Zo gecompliceerd als de oorzaken, zo omvangrijk dienen de maatregelen te zijn, die in de toekomst dergelijke catastrofes moeten verhinderen. Om het kwaad bij de wortel aan te pakken zijn programma's noodzakelijk om de "verzegelde" gebieden weer waterdoorlatend te maken en zo het direct afvloeien van regenwater te verhinderen. Een perfecte mogelijkheid hiervoor bieden onze daken. Zo is de begroeiing van platte daken in de regel een zinvolle maatregel om neerslag, afhankelijk van de wijze van begroeiing:

• extensief
• eenvoudig intensief
• intensief

tot een zekere mate terug te dringen en zo de afwatering te ontlasten. Naast dit zwaarwegende aspect zijn er nog meerdere ecologische functies en effecten, die voor het groendak spreken:

• het verschaffen van nieuwe leefruimte voor de verdrongen fauna en flora.
• de verbetering van het micro-klimaat door de nivellering van temperatuuruitersten, verhoging van de luchtvochtigheid en het binden van stof.

Eisen en voorwaarden

Bij het ontwerp komen de bouwtechnische eisen op de eerste plaats. Naast een goede draagconstructie dienen aan de bouwfysische voorwaarden te worden voldaan, alsmede de eisen met betrekking tot de waterdichtheid. Dakranden en overige detailleringen moeten worden vrijgehouden van vegetatie. Hemelwaterafvoeren moeten goed functioneren en goed toegankelijk zijn voor schoonmaak- en reparatiewerkzaamheden. Opstandhoogten moeten worden gemeten vanaf de bovenkant van het substraat resp. grindstroken. Er moet getracht worden het aantal dakdoorbrekingen tot een minimum te beperken.
Nimmer mag regenwater worden afgevoerd over een vlakke dilatatievoeg. In dit geval altijd verhoogde dilatatievoegen toepassen.
De dampdichte laag in combinatie met het relatief dampdichte dakbedekkingspakket beschermt, in een warmdakconstructie, een droge isolatie voor diffusievocht van onderen en van boven. De dakopbouw blijft zo in bouwfysisch opzicht onafhankelijk van de soort van begroeiing; ook staand water op de afdichting, dat als absoluut dampdicht moet worden beschouwd, brengt geen diffusietechnische problemen mee. De toepassing van elastomeer (SBS) bitumenbanen met aluminium inlage is voor deze opgave het meest geschikt.
De thermische isolatie moet voldoende drukvast zijn. De minimale dikte dient te voldoen aan de meest recente eisen als vastgelegd in het Bouwbesluit.
De dakafdichting moet ook onder langdurige belasting waterdicht blijven. Naast de wortelwerende functie moet de afdichting tevens bestand zijn tegen chemische en biologische invloeden vanuit het milieu, bemesting en begroeiing. Tevens is een hoge weerstand tegen mechanische belastingen in de bouwfase en in gebruikstoestand noodzakelijk.
Decennia lang hebben zich wortelwerende dakbanen op basis van eerst bitumen en later elastomeerbitumen (SBS) bewezen. In combinatie met bijgemengde biologische toeslagstoffen, alsmede inlagen van polyester/glasvlies combinaties bieden zij onder intensief en extensief begroeide dakvlakken een doeltreffende en duurzame bescherming. Het homogeen met elkaar verbonden afdichtingspakket biedt een toereikende bescherming tegen worteldoorgroei door de in het elastomeerbitumen (SBS) fijn verdeelde en vast verankerde biologische toeslagstoffen. Het uitwassen of uitgroeien is niet mogelijk. De biologische toeslagstoffen laten de wortels niet afsterven, maar bewerkstelligen het verhoornen van de wortels en draaien de groeirichting. De in de substraatlaag aanwezige of door begroeiing ontstane chemische en biologische substanties kunnen op lange termijn de functionaliteit van het afdichtingssysteem niet beinvloeden. Daarenboven beschermt de op de toplaag aangebrachte leislag de afdichting tegen klimaatinvloeden en UV-straling. Zodoende kan het eigenlijke groendak ook nog in een veel later stadium worden aangelegd.

Wens en verwachting

De keuze voor een dakbegroeiing wordt in sterke mate bepaald door de draagkracht van de onderconstructie, de wensen en verwachtingen van de opdrachtgever en niet in het laatst door de kosten.
In Nederland kennen we nog geen subsidiemaatregelen voor groene daken, wel kan een goed isolatiepakket bijdragen tot het verkrijgen van subsidies.
Sedum, dat tot de familie der succulenten behoort, is bijzonder geschikt voor de meest extreme groeiplaatsen. De natuurlijke groeiplaats van sedum zijn in de zon gelegen rotsen en muren, die evenwel heel goed in neerslagrijke gebieden kunnen liggen.
Het toepassen van sedum leidt in combinatie met een vegetatieplaat en een dunne substraatlaag snel en doeltreffend tot een goed eindresultaat. De 3 cm dikke vegetatieplaat uit CFK-vrij zachtschuim is verrijkt met meststoffen en mineralen. Ze zorgen voor een gunstige voedingsbodem en garanderen een snelle groei in het beginstadium. De aan onderzijde geprofileerde vegetatieplaten worden rechtstreeks op de wortelwerende afdichting neergelegd, waarop een scheidingsvlies wordt aangebracht en vervolgens een dunne substraatlaag gelijkmatig wordt verdeeld. In vegetatietechnisch opzicht functioneren ze als drainage-, filter- en beschermlaag en zijn tevens water- en voedingsreservoir.
Het substraat is een afgewogen mengsel uit lava, bims, mineralen en organische stoffen zoals bijvoorbeeld humus van boomschors. Het staat borg voor de natuurlijke, zelfregulerende voedingskringloop en gezonde groeimogelijkheden.
Sedumplanten zijn groeispecialisten, die op dunne substraatlagen tot ontwikkeling komen en binnen redelijke termijn een oppervlaktedekkend plantenbed vormen. Als wortelaars aan de oppervlakte zijn deze planten op een toereikend aandeel fijne aarde aangewezen.
De beperkte waterhuishouding van deze bouwwijze laat andere planten veelal geen overlevingskansen. De standaard opbouw voor sedum begroeiingen bestaat uit de hiervoor omschreven vegetatieplaat en een 3 cm substraatlaag. Om deze laagdikte te bereiken is ca. 40 liter per m2 substraat nodig. De totale opbouw bereikt zo een totaalhoogte van slechts 6 cm. Het totaalgewicht in waterverzadigde toestand is niet meer dan 50 kg per m2. De speciale mix van sedum bevat soorten voor elke groeiplaats. De benodigde hoeveelheid sedum bedraagt ca. 50 gram per m2.

Optimale voorwaarden

Om optimale voorwaarden voor de groei te bewerkstelligen, is met het zaaien van de scheuten, losjes uit de hand, na het opbrengen van het substraat te beginnen. Ter voorkoming van erosie wordt het substraat met een groendakwals verdicht en aansluitend met ca. 20 liter water per m2 besproeid. De fijne bestanddelen van het substraat worden daardoor naar onderen gespoeld, terwijl de grote korrels aan de oppervlakte blijven.
Om de dakranden en overige detailleringen vrij te houden van vegetatie, moeten stroken grind (16/32) met een breedte van ca. 50 cm worden aangebracht. Als alternatief kunnen ook betontegels van 50x50x6 cm worden toegepast.
Onderhoud tijdens de eerste groeiperiode is niet nodig, behoudens het verwijderen van ongewenste begroeiing van onkruid of gras. Onderhoud na de eerste groeiperiode beperkt zich tot het nazaaien van kale plekken, groter dan 200 cm2.
In het verdere onderhoud is het belangrijk de dakranden en detailleringen vrij te houden van vegetatie en het verwijderen van ongewenste begroeiing. Na enkele jaren van groei en bloei kan enige bemesting geen kwaad.
Voor het onderhoud is het aan te bevelen een onderhoudscontract af te sluiten met de gebouweigenaar. Overigens niet allen voor het groendak, maar ook voor het "zichtbare" dakbedekkingspakket zoals rand- en opstandafwerking, hemelwaterafvoeren, lichtkoepels, etc.
In bouwtechnisch opzicht mogen groene daken worden beschouwd als een "harde" bedekking. Ze dempen het lawaai van buitenaf, zijn beschermlaag voor de dakbedekking (langere levensduur) en verlagen onder zomerse omstandigheden de binnentemperatuur (meer comfort) aanzienlijk.
Met het voorgestelde extensieve systeem is een ecologisch waardevolle begroeiing met slechts geringe inspanningen mogelijk. Het nut ten opzichte van het milieu is aanzienlijk. Door de biologische activiteit worden immisies afgebouwd en door het hoog volumegehalte aan poriën wordt neerslag opgevangen en daarmee de afwatering werkzaam ontlast.

door: Mari van Lieshout