Roofs 2017-01-20 Veilig onderhoud op een plat dak met zonnepanelen (premium)

Veilig werken op hoogte

De markt voor zonnepanelen groeit, maar groeit de markt wel voldoende mee? De veiligheid van dakdekkers en installateurs in de onderhoudsfase van zonne-energiesystemen blijft een punt van aandacht, waarvoor de diverse partijen vóór het aanbrengen van een zonnesysteem over rond de tafel zouden moeten.

Zonnepanelen zijn steeds vaker te zien op de daken van o.a. loodsen, kantoren en appartementen. En met het reeds gesloten Klimaatakkoord, alsmede het doel van de EU om in 2020 20% van de totale energieproductie te laten bestaan uit duurzame energie, zal de verkoop van zonnepanelen de komende jaren alleen nog maar verder stijgen.

Dit is natuurlijk een goede ontwikkeling, maar de keerzijde is dat regelmatig het veilig werken op hoogte in het geding komt. Hoe kunnen we er samen voor zorgen dat de zonnepanelen hun rendement halen en dat ze op een veilige manier kunnen worden onderhouden? Hieronder een overzicht van wat de diverse partijen kunnen doen.

Opdrachtgever/gebouweigenaar

Het is fiscaal aantrekkelijk om te investeren in een dak met zonnepanelen. Hiermee wordt echter wel de frequentie van werkzaamheden op het dak vergroot. Behalve dat daken met installaties als zonnepanelen extra onderhoud nodig hebben en schoongemaakt dienen te worden, moeten ook de zonnepanelen zelf regelmatig geïnspecteerd en gereinigd worden.

Volgens de Woningwet artikel 1a, lid 1 heeft een pandeigenaar de plicht ervoor te zorgen dat het gebouw, ‘als gevolg van de staat van dat bouwwerk […]’, geen gevaar oplevert voor de gezondheid of de veiligheid. Hij moet er dus voor zorgen dat de veiligheid van mensen in en rond het gebouw is gewaarborgd, en dit moet hij als zodanig aan kunnen tonen. Overigens betekent dit niet dat de gebouweigenaar verplicht is te zorgen voor het veilig onderhoud. Wel dient de gebouweigenaar af te spreken met de aannemende partij dat veilig wordt gewerkt, en zou hij moeten controleren of deze afspraak wordt nageleefd.

In de praktijk komt de gebouweigenaar vaak pas na het plaatsen van de zonnepanelen voor een dilemma te staan, omdat hij op de veiligheid gewezen wordt door andere partijen die op het dak moeten zijn. Zij moeten als werkgever de werkzaamheden veilig (laten)verrichten door hun werknemers en wanneer het dak vol staat met panelen is er in vele gevallen geen mogelijkheid meer om een tijdelijke randbeveiliging te plaatsen. Als de werkzaamheden zich beperken tot de veilige zone (4 m1 van de dakrand), dan worden ze vaak gedwongen af te wijken van de veilige looproute, omdat daar panelen liggen. De enige mogelijkheid is om tussen de panelen door te lopen, waardoor men zich in de onveilige zone begeeft. Een werknemer mag niet ongezekerd in de onveilige zone werkzaamheden verrichten.

Pas op dat moment, als het zonnesysteem al is aangebracht, wordt er gekeken naar een mogelijkheid met aanlijnvoorzieningen en worden de valbeveiligingsexperts ingeschakeld. Een veilige oplossing is dan vaak niet meer, of slechts gedeeltelijk, te bewerkstelligen. De opdrachtgever dient er bij het zonne-energiebedrijf op aan te sturen dat hij een optimaal systeem wil - én zonne-energie én een veilig te onderhouden dak. Hij zou deze twee partijen bij elkaar kunnen laten komen, waarna er een gezamenlijk ontwerp gemaakt wordt.

Zonne-energiebedrijf

In de Arbowet is vastgelegd dat een werknemer, ook een zzp’er, veilig dient te werken. Daaronder vallen ook onderhoudswerkzaamheden. De werkgever is verplicht zijn ­werknemers veilig te laten werken (en dus minimaal een RI&E uit te voeren). Hierbij is men verplicht de arbeids­hygiënische strategie in acht te nemen. PV-panelen worden vaak dicht tegen de dakrand geplaatst. Dit levert niet alleen gevaren op tijdens het onderhoud, maar ook zien we dat er te weinig of geen gebruik gemaakt wordt van een collectieve voorziening tijdens het plaatsen van de panelen in
de onveilige zone.

Bij het ontwerp/aanleg van de zonnepanelen wordt kortom doorgaans wel rekening gehouden met de te behalen prestaties, maar niet met een veilige werkpraktijk. Panelen moeten minimaal 2 m1 van de dakrand geplaatst worden om een veilige bereikbaarheid van de dakrand mogelijk te maken. Hoewel de veilige zone op een dak zich pas op 4 m¹ bevindt, is het geoorloofd een staalkabeltraject op 2 m¹ van de dakrand te plaatsen, waaraan men zich kan zekeren. Vanzelfsprekend dient het systeem in staat te zijn een eventuele val op te vangen. Op het moment dat het systeem dichterbij de dakrand geplaatst wordt, is het te lastig om de werklijn voldoende ruimte te laten en neemt de vrije-valhoogte te snel toe.

Panelen vernauwen vaak de looproutes, waardoor men ongewild langs koepels en lichtstraten wordt geleid, die in de meeste gevallen niet doorvalveilig zijn. In een arbo-veilig ontwerp dient hier rekening mee gehouden te worden. Het is niet gewenst over panelen heen te stappen en praktisch gezien vaak onmogelijk.

Valbeveiligingsbedrijf

Wij merken dat wij vaak in een te laat stadium worden ingeschakeld, namelijk als het plan van de zonnepanelenleverancier of architect er al ligt - of sterker nog: als het al op het dak staat. In deze gevallen is het vaak niet mogelijk de best mogelijke oplossing te bieden, waardoor er in een later stadium zaken opnieuw gedaan moeten worden, of dat er van onderhoud van het dak moet worden afgezien.

Hekwerken zouden volgens de Arbowetgeving het eerste advies zijn. Dit is praktisch gezien vaak lastig. Bovendien veroorzaakt hekwerk zogenaamde slagschaduw, wat niet wenselijk is bij zonnepanelen. In het verleden is ook wel een rij zonnepanelen als hekwerk langs de dakrand gemonteerd: de panelen zijn dan zowel de afbakening van het dak als de valbeveiliging.

Een leeflijntraject op 2 m1 van de dakrand geniet hierna de voorkeur, aangezien hier relatief een groot oppervlak van het dak in is te vullen met zonnepanelen. Losse ankerpunten waar men zich kan aanhaken kunnen eventueel tussen de panelen geplaatst worden op minimaal 4 m1 van de dakrand. Ook kan er een leeflijntraject achter een reeks zonnepanelen geplaatst worden. In beide gevallen zal de werklijn die aan het harnas vastzit over de panelen heen bewegen.

Conclusie

Voor het veilig aanbrengen, onderhouden en inspecteren van zonnesystemen op daken moeten we met elkaar veilige en praktische oplossingen bedenken. Daarvoor is het nodig dat de verschillende betrokkenen tijdig met elkaar om de tafel gaan zitten. Er moet rekening worden gehouden met diverse situaties op het dak: per situatie zal bekeken moeten worden hoe veilig onderhoud op de beste manier is te realiseren. Economische en/of esthetische argumenten mogen niet prevaleren boven een veilige werksituatie.

Een veiligheidsadviseur adviseert betreffende de actuele wet- en regelgeving omtrent veilig werken op hoogte (in het artikel ‘Babylonische spraakverwarring over wettelijke verplichtingen en veiligheid’ Roofs september 2016 staat een heldere uiteenzetting). Door het plaatsen van een eenduidige valveiligheidsoplossing met een juiste instructie kan er door diverse partijen veilig onderhoud en inspectie op het dak uitgevoerd worden.