Roofs 2017-09-22 Beter isoleren is beter detailleren (premium)

Luchtdicht bouwen: afsluiten van de woningscheidende spouw

De aandacht voor luchtdicht bouwen neemt toe, in de eerste plaats om de energievraag terug te dringen. Een voldoende luchtdicht gebouw is ook een voorwaarde voor de werking van zuinige verwarmings- en ventilatiesystemen. Er zijn nog meer redenen om de luchtdichtheid van de bouwschil serieus te nemen. In dit stuk extra aandacht voor de dichting van de woningscheidende spouwmuur, waarom dit van belang is en hoe dit goed te realiseren.

Door de jaren heen is de aandacht voor de luchtdichtheid alleen maar toegenomen. We spreken over luchtdicht bouwen, maar feitelijk wordt de luchtdoorlatendheid bedoeld. Hoeveel lucht stroomt er, gemeten in tijd en drukverschil, door de gebouwschil? Die doorstroming kan zowel van binnen-naar-buiten als van buiten-naar-binnen plaatsvinden. De eisen voor luchtdichtheid worden met de EPC-norm steeds scherper. Geen wonder: er stroomt minder energie weg, het is brandveiliger, de kans op condens neemt af, etc. Hoe meer isolatie, hoe meer aandacht voor de aansluitingen. Er wordt ook steeds meer op gecontroleerd na oplevering. Thermografische opnamen, luchtdichtingsmetingen en ultrasone metingen zijn beschikbaar en worden steeds meer toegepast bij controles en opleveringen om de kwaliteit van aansluitingen te meten.

SBR heeft standaarddetails uitgewerkt, met een hoofdrol voor isoleren en luchtdichting. Bij de samenstelling is met alle aspecten rekening gehouden. Het verdient aanbeveling deze te bekijken om te beseffen wat een goede aansluiting is en te bedenken wat er bij komt kijken om dat te realiseren.

Woningscheidende spouwmuren

We pikken de aansluitingen van de woningscheidende spouw op het dak en de gevel er uit. Bedenk dat in Nederland van de 7 miljoen woningen 4 miljoen in een rijtje staan. Het belang van een woningscheidende spouw is evident. Bij rijtjeshuizen koppelt de spouw de ene woning los van de andere. Op zijn best zonder onderlinge verbinding, in de uitvoering dus van de zogenaamde ‘ankerloze spouw’.

Wanneer een rijtje huizen aan de buitenzijde goed geïsoleerd wordt, dan moet de woningscheidende spouw goed afgedicht worden om luchtlekkage en condensatie te voorkomen. Om dit belang toe te lichten, bijgaand twee gekoppelde woningen met een woningscheidende spouw schematisch weergegeven. Het maakt daarbij niet uit of het woningen zijn met een plat dak of zoals hier geschetst met een hellend dak.

De woningen worden in de winter verwarmd en zijn aan de binnenzijde warmer dan de buitenlucht. Bij verwarming van lucht zet deze uit en neemt het soortelijk gewicht af, er ontstaat een overdruk ten opzichte van de buitenlucht. Bij ongeïsoleerde woningen stroomt de verwarmde lucht, en daarmee energie, door de bouwschil weg. Warme lucht kan meer vocht bevatten dan koude, met als risico dat bij het passeren van de bouwschil vocht condenseert op het koude oppervlak.

Wanneer we de woningschil van een rijtjeswoning beter gaan isoleren, wordt wel de buitenzijde verbeterd, maar niet de woningscheidende spouw. De overdruk in die spouw zal zich nadrukkelijker manifesteren bij de ontmoeting van die spouw met de bouwschil, inclusief het condensprobleem. Daarom benadrukt de Stichting Bouw Research (SBR) de afsluiting van de woningscheidende spouw waarbij gesealde minerale wol wordt aanbevolen. Én beter isoleren én dampdichting.

Al jaren wordt voor deze toepassing een gesealde minerale wol toegepast. Sinds kort levert Plaka een nieuwe, gevacumeerde variant, de Plaka Airtight, waarmee een betere afdichting gerealiseerd kan worden. Dit is een methode die momenteel volop wordt toegepast in de woningscheidende spouw ter plaatse van de vloeraansluitingen met kanaalplaatvloeren. Om aan te tonen dat deze afsluiting in de praktijk voldoet, werd besloten de twee varianten te testen. Voor de aansluiting met de gevel en met het dak is eerst de gangbare versie getest. Vervolgens is de vernieuwde versie getest, waarbij gelijk de effecten van het aanbrengen in kaart zijn gebracht. De testen zijn uitgevoerd bij de Stichting Hout Research in Wageningen (SHR) op spouwmuren van gelijmde kalkzandsteenelementen.

Het testen begint met het controleren van de testopstelling en de onderdelen waar deze uit zijn opgebouwd. Dit om ook de relatie tot de praktijk zo scherp mogelijk te krijgen. Al snel werd duidelijk dat een wand, samengesteld uit kalkzandsteenblokken, niet als vanzelfsprekend luchtdicht is. Hoe kleiner de elementen, hoe meer voeglengte, hoe groter de kans op luchtlekken. Eenmaal afgestuct zal de lucht­dichting toenemen, maar gesteld mag worden dat de ­luchtdruk in de woningscheidende spouw gelijk is aan die in de woning.

De wanden zijn niet geïsoleerd, dus de temperatuur in de woningscheidende spouw is in ieder geval gelijk aan die van de woningen. In de woningscheidende spouw is het minstens net zo vochtig als in de woning, zij het dat het constanter is. Wanneer de woningscheidende spouw doorloopt tot de bouwgrond, zal het zeker vochtiger zijn. Lucht- en vochttransport vindt dan ook plaats als beschreven.

Wie door wijken loopt, kan dat bij hellende daken ook vaak goed zien aan de mosgroei ter plaatse van de woningscheidingen. In de winter tekent de warmte ook sneller af.

De afsluiting van de woningscheidende spouw bij de ontmoetingen met gevels, dak en vloeren is dus een terechte aanbeveling van SBR.

De testen

Voor het bepalen van de luchtdoorlatendheid wordt al jaren gebruik gemaakt van de beproevingsmethode van de NEN-EN 1026. De laatste versie is die van 2016. Voor een gesloten opstelling wordt het te beproeven detail of element geplaatst, waarna de druk in de gesloten opstelling stapsgewijs wordt opgevoerd. Omdat lucht wegstroomt, moet voor iedere stap steeds meer lucht worden aan- of afgevoerd om die druk in stand te houden. De luchtvolumestroom wordt uitgevoerd volgens NEN-EN 2686 en vormt de grondslag voor de beoordeling. Tot slot worden de resultaten omgezet naar de gehele bouwschil en geclassificeerd volgens NEN-EN 12207. Klasse 1 is de minste en klasse 4 de beste.

Na beoordeling van de luchtdichting van de spouwmuren werd de 60 mm brede spouw over een breedte van 250 mm gevuld met 75 mm dikke in PE-folie gesealde glaswol, het standaardproduct. Met moeite werd luchtdichting klasse 1 bereikt, waarna de test moest worden gestaakt door vervorming/wegblazen van de vulling. De luchtdruk kan niet in stand worden gehouden.

Vervolgens wordt het nieuwe product in dezelfde spouw geplaatst. Het betreft 120 mm dikke gecomprimeerde wol over een breedte van 250 mm. Na het opheffen van de onderdruk door het lekprikken van de folie heeft de wol enige tijd nodig om zich ‘te zetten’. Deze zetting leidt tot een steeds betere vulling van de ruimte. In een eerste meting met overdruk aan de binnenzijde wordt klasse 3 bereikt.

Conclusie

Afsluiting van de woningscheidende spouw onder het dak is van serieus belang voor de luchtdoorlaatbaarheid van de gehele bouwschil bij rijtjeshuizen en geschakelde woningen. Nu gebeurt dat, met de huidige middelen en de beste bedoelingen, naar de maatstaven van het Bouwbesluit 2012 aantoonbaar onvoldoende.

Met meer aandacht en de nieuwste producten is de aan­sluiting goed tot stand te brengen.