Roofs 2023-01-34 Grotere nadruk op coördinatie en samenwerking

Special Veilig en gezond werken

Er is de afgelopen decennia steeds meer aandacht voor veiligheid en gezondheid op de bouwplaats, al blijft het aantal ongevallen de laatste jaren betrekkelijk stabiel. De grote winst van de laatste tijd is de grotere verantwoordelijkheid die bij de opdrachtgever is komen te liggen. De bouwprocesbepalingen uit het Arbobesluit hebben daar positief aan bijgedragen. Een pas doorgevoerde gewijzigde voetnoot in een beleidsregel1 van het Arbobesluit geeft de Inspectie een extra stok om daar gevolg aan te geven. Zowel opdrachtgever als uitvoerende partij moeten namelijk niet alleen zorgen dat de coördinator veiligheid zijn/haar taken naar behoren kan vervullen (randvoorwaarden), maar ook daadwerkelijk naar behoren uitoefent. Laten zij dat na en ontstaat daardoor ernstig gevaar voor personen, dan levert dat voortaan een zogenoemde Zware Overtreding op. “Het was altijd de onderaannemer die werd aangepakt, nu hebben we de mogelijkheid om dit in de keten op te schalen en die mogelijkheid gaan we ook benutten.”

Dennis Hitijahubessy is Specialist Arbeid & Organisatie bij het Inspectiebreed Kenniscentrum van De Nederlandse Arbeidsinspectie en tevens docent bij de Nederlandse Academie voor Arbeidswetenschappen (NAAW). Hij ziet de geschiedenis van veilig en gezond werken op de bouw als een evolutionair proces. De Nederlandse overheid speelde daarin een betrekkelijk terughoudende rol, de meeste stappen worden gezet door de invoering van Europese regelgeving. Rode draad in het hele verhaal: coördinatie en samenwerking

In de jaren negentig werd geconstateerd dat in meer dan de helft van de arbeidsongevallen op de bouwplaatsen in de EU inadequate bouwkundige en/of organisatorische keuzen of een slechte planning van het werk bij de opzet van het project een rol speelden. Om ongevallen te voor­komen werden Europese richtlijnen opgesteld en volgde wetgeving waarvan het uitgangspunt was dat opdracht­gever, uitvoerende partij, afzonderlijke werkgevers en zelfstandigen in samenwerking met elkaar ongevallen in de bouw zouden voorkomen. Hitijahubessy: “Dat zou een kwestie moeten zijn van goede coördinatie, planning en procesinrichting en voldoende focus op veilig en gezond werken in zowel ontwerp als uitvoering. Maar veilig en gezond werken was niet bepaald een onderwerp waar opdrachtgevers en ontwerpers het eerst aan dachten. Dat waren onderwerpen die de aannemer doorgaans regelde.”

Vergewisplicht

Nu was het uitgangspunt van de Europese richtlijnen dat de opdrachtgever in de ontwerpfase rekening diende te houden met de verplichtingen voor de arbeidsomstandigheden die gelden in de uitvoeringsfase. In 2016 werd dit aangevuld met de zogeheten vergewisplicht van artikel 2.26 Arbeidsomstandighedenbesluit (‘Algemene uitgangspunten inzake veiligheid en gezondheid bij het ontwerpen van een bouwwerk): ‘De opdrachtgever is verplicht in de ontwerpfase zich ervan te vergewissen dat de betrokken werkgevers en zelfstandigen in staat zijn de verplichtingen voor de arbeidsomstandigheden die gelden in de uitvoeringsfase na te komen (…). Hitijahubessy: “Een belangrijke wijziging, maar voor zowel opdrachtgevers als ontwerpers bleef het betrekkelijk onduidelijk wat bijvoorbeeld de rolverdeling moest zijn, wat er in een veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan) moest staan en wat vergewisplicht nu inhoudt. De overheid was vooral gericht op marktwerking en deregulering en hield zich op dit punt afzijdig. Uiteindelijk zijn het de bouwsector zelf en organisaties als Stichting Arbouw, Aboma, de BNA en de Rijksgebouwendienst die in verloop van jaren praktische uitwerkingen hebben ontwikkeld in de vorm van V&G-plannen, modelhandleidingen en leidraden.”

Intentie

Hoe kan de opdrachtgever in de ontwerpfase zich ervan vergewissen dat werkgevers en zelfstandigen hun Arboverplichtingen kunnen nakomen in de uitvoeringsfase?
“Dat is niet te veralgemeniseren. Het hangt sterk af van onder meer de omvang en van een project, het soort project, de samenwerkingsvorm en de complexiteit ervan. Een opdrachtgever zal in ieder geval kennis moeten hebben of inhuren op het gebied van veilig en gezond ontwerpen. Daarnaast zal een opdrachtgever ook willen weten hoe in de praktijk met de veiligheid en gezondheid op zijn bouwplaats gesteld is. Hij moet daar afspraken over maken met de uitvoerende partij en die afspraken schriftelijk vastleggen. Hoe groter en complexer een project, hoe meer behoefte er is aan coördinatie. Bij de kleine klussen ligt de focus vooral op wat jouw taak-risico analyse is. Maar een goede samenwerking blijft ook dan belangrijk. Dat regel je in een V&G-plan. Worden de werken groter, dan stijgt ook het belang van coördinatie. De opdrachtgever is degene die dan de randvoorwaarden neerzet. En waar we steeds op uitkomen is: wat is de intentie? Is dat goed werkgeverschap, moreel leiderschap of gaat het vooral om rendement? Is de intentie goed, dan zal een verantwoord opdrachtgever in de ontwerpfase zorgen voor een adequaat V&G-plan. Idealiter volgt dan een warme overdracht van de bedachte plannen in de ontwerpfase om een vertaalslag te kunnen maken naar de uitvoering. In het bouwproces zagen we dat daar nog vaak een knip in zat. De uitvoerende partij ging onafhankelijk van het V&G-plan uit het ontwerp weer een eigen V&G-plan maken, zoals ze altijd al deden. Wat je zou willen is dat deze twee op zichzelf staande expertises, uitvoeringskennis en ontwerpkennis, naar elkaar toegroeien. Dat gebeurt wel, maar er zit nog afstand tussen.”

Aanstelling coördinatoren

De opdrachtgever is verplicht een coördinator voor de ontwerpfase aan te stellen, de uitvoerende partij schakelt weer een coördinator voor de uitvoeringsfase in. Voor de wet moet dat al indien de werkzaamheden door twee of meer werkgevers, zelfstandigen of een combinatie daarvan worden uitgevoerd. “Als daar tijd en middelen voor vrij worden gemaakt en de coördinatoren hebben de juiste kennis, vaardigheden en bevoegdheden om daar wat van te maken, dan zal het effect sorteren. Als de opdrachtgever iedereen maar zijn gang laat gaan, is het resultaat ook navenant. In Nederland zijn geen inhoudelijke kwaliteits­eisen aan een coördinator V&G gesteld. Toch is het uiterst belangrijk om kritisch te zijn op de kwaliteit en competenties van de V&G coördinatoren. In bijvoorbeeld België en Groot-Brittannië worden er flinke opleidings- en vaardigheidseisen gesteld aan deze taak. In Nederland wordt het nog steeds aan de markt overgelaten. Hier liggen kansen voor bouwkunde opleidingen en Technische universiteiten om veilig en gezond ontwerpen en coördinatievaardigheden op het gebied van Arbeidsomstandigheden in het curriculum op te nemen”

Bouwteam

Hitijahubessy ziet wel positieve ontwikkelingen als het gaat om veilig en gezond werken. “Waar het bijvoorbeeld doorgaans wel goed gaat, is bij bepaalde organisatievormen van bouwen. In bouwteams – mits daar gezondheids- en veiligheidskundige kennis aanwezig is – kun je uitvoeringskennis prima meenemen in het ontwerp omdat je samen aan tafel zit. In Design, Build & Maintain-contracten kun je bijvoorbeeld weer goed het onderhoud regelen, maar ook actief aandacht besteden aan veiligheid en gezondheid in het ontwerp. De opdrachtgever, die vergewisplicht heeft, kan zorgen dat de architect, die misschien vooral esthetische prioriteiten heeft, al in een hele vroege fase het aspect veilig onderhoud meeneemt in het ontwerp. De Governance Code Veiligheid in de Bouw is ook een uitstekend initiatief. Grote opdrachtgevers, ontwikkelaars, overheden en bouwgerelateerde organisaties hebben daarmee hun verantwoordelijkheid genomen met een voortrekkersrol om op het gebied van veiligheid de processen op orde te brengen.” Dit soort initiatieven laat zien dat het veiliger en gezonder kan worden op de bouwplaats als de wil er maar eerst is.

Voetnoten met gevolgen

Een ontwikkeling die aan het begin van het artikel al even werd genoemd is een kleine maar significante toevoeging aan het Arbeidsomstandighedenbesluit die vorig jaar in werking trad. Er zijn nieuwe zware overtredingen – afgekort ZO’s – benoemd die gaan over de verplichtingen van de opdrachtgever en de uitvoerende partij in het bouwproces. Het betreft de artikelen 2.32, eerste lid, onder b, en 2.33 onder b (zie kader). Daarbij zijn de volgende voetnoten gekomen:

Voetnoot 24

De ZO luidt: de opdrachtgever heeft niet zodanige maat­regelen genomen dat de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.30, naar behoren uitoefent, terwijl daardoor ernstig gevaar voor personen bestaat (artikel 2.32, lid 1, onder b, Arbobesluit).

Voetnoot 25

De ZO luidt: de uitvoerende partij heeft niet zodanige maatregelen genomen dat de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.31, naar behoren uitoefent, terwijl daardoor ernstig gevaar voor personen bestaat (artikel 2.33, onder b, Arbobesluit).

Hitijahubessy: “Dit zijn hele belangrijke wijzigingen die echt effect kunnen gaan sorteren. Als er ernstig gevaar is voor personen op een bouwplaats, dat mede te wijten is aan een gebrek aan coördinatie, dan wordt niet alleen de werkgever die het heeft veroorzaakt aangepakt. We gaan dan ook kijken of er iets schort aan de coördinatie van de veiligheid en gezondheid. Overtreding betekent direct een fikse boete die pijn zal doen. Overtreders zullen zich achter de oren krabben en zich afvragen: wat hebben wij fout gedaan? Het was voorheen altijd de onderaannemer die werd aangepakt, nu hebben we de mogelijkheid om dit in de keten op te schalen en die mogelijkheid gaan we zeker benutten.”

Communiceren

“Maar wat heeft een onderaannemer hier nu aan? Als je als onderaannemer niet veilig en gezond kunt werken doordat de veiligheid en gezondheid niet goed wordt gecoördineerd, moet je direct aan de bel trekken. Het gaat toch om de veiligheid van je eigen werknemers? Ernstig gevaar voor personen moet worden voorkomen. Je wilt veilig een dak kunnen betreden, je wilt er zeker van zijn dat werkzaamheden op elkaar zijn afgestemd. Je wilt veilig op het dak kunnen werken. Daar zijn meerdere partijen voor verantwoordelijk en dus bij betrokken. Onderneem direct actie. Stel de V&G-coördinator direct op de hoogte van een onveilige situatie die is veroorzaakt door anderen. Houd je aan de afspraken die gemaakt zijn in het V&G-plan. Laat nieuwe afspraken over veiligheidsmaatregelen ook vastleggen. Je wil toch voorkomen dat er een ongeval gebeurt? De bouwprocesbepalingen leggen de verantwoordelijkheid voor veiligheid bij alle betrokken partijen. Samenwerking is daarbij de sleutel.”

In artikel 2.35 staan de verplichtingen opgesomd die de werkgever heeft ten aanzien van zijn werknemers. Hitijahubessy: “Dat is met name geschreven voor de feite­lijke werkgevers op de bouwplaats, partijen als dakdekkers, metselaars en andere onderaannemers. Wat ik hierbij belangrijk vind, is dat zij het belang inzien van goede samenwerking en communicatie. Ook met de V&G-coördi­nator. Als je een onveilige situatie ziet of een onderdeel van het V&G-plan functioneert niet optimaal, meld dat dan. Je verschuilen achter je rol, ‘wij zijn maar een onderaannemer’, heeft geen pas en daarmee draai je om de hete brij heen. Ook als een coördinator toevallig op een andere locatie is, zijn er tegenwoordig genoeg communicatiemiddelen om informatie te delen. En kijk ook in de eerste plaats wat je zelf kunt verbeteren in plaats van naar een ander te wijzen. Dit geldt voor alle partijen in het bouwproces. Pak je verantwoordelijkheid. Dat leidt tot meer betrouwbaarheid en is goed voor duurzame samenwerking en een veilige werkomgeving.”

Artikel 2.32. Aanvullende verplichtingen opdrachtgever
• Lid 1 De opdrachtgever neemt zodanige maatregelen dat:
- a. de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.30, naar behoren kan vervullen;
- b. de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.30, naar behoren uitoefent;

Artikel 2.33. Aanvullende verplichtingen uitvoerende partij
De uitvoerende partij neemt zodanige maatregelen dat:
- a. de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.31, naar behoren kan vervullen;
- b. de coördinator de taken, bedoeld in artikel 2.31, naar behoren uitoefent.

De opdrachtgever moet zodanige maatregelen nemen dat de coördinator ontwerpfase zijn taken naar behoren uitvoert. De uitvoerende partij heeft eenzelfde verplichting wat betreft de taakuitoefening door de coördinator uitvoeringsfase. Laten zij dat na en ontstaat daardoor ernstig gevaar voor personen, dan levert dat voortaan een zware overtreding op voor genoemde partijen.

1 wetten.nl - Regeling - Beleidsregel boeteoplegging arbeids­omstandighedenwetgeving - BWBR0032326 (overheid.nl)