Roofs 2023-01-46 Over de rol van leiderschap bij veilig en gezond werken

special Veilig en gezond werken

Bij succesvol verlopen projecten zijn het doorgaans de leiders die de credits krijgen. Maar gaat er iets mis, er gebeurt een ongeval, gaat de aandacht altijd eerst uit naar de uitvoerenden, en dan met name naar hun gedrag. Waarom deden ze wat ze deden en wat deden ze juist niet. Er wordt dan al vrij snel vastgesteld waar men de regels niet heeft gevolgd. Daarmee blijven de leiders vaak uit de wind en dat is zeer onterecht. Logischer is dat als er iets fout gaat diezelfde leiders ook de ‘credits’ moeten krijgen.

Victor Roggeveen

Het overgrote deel van de incidenten op de werkplek is het gevolg van zaken die in de voorbereiding niet helemaal goed zijn gegaan. Denk hierbij aan zaken als de calculatie van budgetten, de kwaliteit van materialen, het aantal benodigde mensen, de competentie van de mensen of de uitvoerbaarheid van procedures en instructies. In die hoek zitten vaak de verstoringen van het operationele proces op de werkplek. Een veiligheidsincident is dan ook niets meer dan het operationele gevolg van een organisatorische misser in de voorbereidende fase. Bij veiligheids­incidenten is dat bijna altijd het geval. Dat was de aanleiding voor een diepgravend onderzoek naar de rol van leiders met betrekking tot het voorkomen van incidenten. In dat onderzoek, met 4561 respondenten in 33 organi­saties in zes verschillende bedrijfstakken, kwamen interes­sante ontdekkingen naar voren over de relatie tussen leiders en veiligheid.

Overschatting van risico’s

Het eerste dat in het onderzoek werd vastgesteld is dat mensen de aanwezige kennis over veiligheidsrisico’s sterk overschatten. Dat geldt voor de werkvloer en voor leidinggevenden. Hoe hoger in de organisatie je kijkt, hoe optimistischer men blijkt te zijn waar het de risico’s op de werkvloer betreft. De top is ervan overtuigd dat de mensen op de werkvloer de risico’s wel kennen. De uitvoerenden zijn daar een stuk minder positief over. Waar het het oplossen van bekende risico’s betreft kwam iets soortgelijks naar voren. De top denkt dat deze risico’s wel op tijd worden opgelost, op de werkvloer is men daar veel negatiever over.

Leiders in typen

Daarnaast is onderzocht welke typen leiders een positieve of negatieve invloed hebben op veiligheid. Daarbij zijn niet de traditionele leiderschapstypen gebruikt als referentie, maar vier andere typen leider. Als eerste de relatie georiënteerde leiders, die aardig zijn maar weinig effect hebben op veiligheid. Het tweede type is de dominante leider, die een groot ego heeft en een negatief effect op veiligheid. Het derde type is de productie georiënteerde leider: volledig gericht op het halen van productiedoeleinden met weinig maar wel negatieve invloed op veiligheid. Tijdens ons onderzoek kwam een vierde leiderstype naar voren: de proces georiënteerde leider. Die hecht zeker belang aan productie, maar houdt wel in de gaten of het proces veilig verloopt. En als deze een risico constateert, wordt ervoor gekozen dit eerst op te lossen in plaats van het domweg doorzetten van de productie.

Meest productief en meest veilig

Welke leiderstypen zijn het meest onveilig? Dat zijn met name de dominante leiders en in mindere mate de productie georiënteerde leiders, omdat die twee het eerst concessies doen aan de veiligheid. Dat gebeurt dan op de eerder genoemde zaken die in de voorbereiding niet goed gingen. De proces georiënteerde leider blijkt de meest veilige en tevens meest productieve leider te zijn. Wat hun gedrag het meest kenmerkt, is dat ze hun medewerkers begrijpen en ze ondersteunen bij hun pogingen hun werk veilig uit te voeren. Ze zijn zich ook bewust van het kennispotentieel van hun mensen en hechten met name waarde aan kwalitatieve doelstellingen voor productiviteit en veiligheid.

Basis voor leiderschap

Leiderschapsgedrag is gebaseerd op drie belangrijke concepten. De eerste is het Mindset-concept. Dat gaat over hoe mensen omgaan met de dingen die anders verlopen dan ze dachten hoe die zouden verlopen. Dat blijkt af te hangen van hoe mensen in het leven staan: wat ze denken te kunnen en niet kunnen. De mindset is onderverdeeld in een fixed gedeelte en een growth gedeelte. Mensen met een fixed mindset zitten vast in hun huidige denken en zien de wereld als een groot probleem en zijn niet in staat zich te ontwikkelen. Mensen met een growth mindset geloven in mogelijkheden, zijn gemotiveerd en kunnen groeien door in zichzelf te geloven. Ze zien pas grenzen aan de groei als ze er alles aan gedaan hebben om er te komen.

Het tweede concept is Psychological Safety (psychologische veiligheid): waarom komen in bepaalde organisaties minder ongelukken voor dan in andere (branchegerelateerde) organisaties? Het bleek dat in veilige organisaties een werkklimaat heerst waar mensen zonder angst voor gezichts­verlies en sociale consequenties kunnen zeggen wat er gezegd moet worden. Zij durven dan ook risico’s te melden of onveilige situaties aan de orde te stellen. Zij zijn ook niet bang het productieproces te onderbreken als zij menen dat daardoor ongevallen voorkomen kunnen worden en worden daarvoor niet bekritiseerd, maar door leiding­gevenden met respect en waardering bejegend. Hier is sprake van prychologische veiligheid.

Het derde concept is High Reliable Organising (HRO). Daarin spelen vijf gedragsprincipes een centrale rol: verwacht het onverwachte, niet alles verloopt zoals gepland; denk niet te simpel over hoe het personeel het voorgenomen werk kan uitvoeren; focus op het operationele niveau, daar manifesteren zich de fouten die in de ontwerp- en planningsfase worden gemaakt; reageer direct op kleine afwijkingen van het verwachte verloop; maak gebruik van beschikbare expertise.

Aanbevelingen

Het onderzoek leidt tot de volgende aanbevelingen waarmee leidinggevenden incidenten op de werkvloer kunnen voorkomen:

• Bezuinig niet op veiligheid, goedkoop is duurkoop.
• Zorg voor voldoende en competente medewerkers
• Zorg dat alle medewerkers hun werk veilig kunnen uitvoeren.
• Machtig medewerkers om werk onder onveilige omstandigheden te weigeren.
• Organiseer voor alle leidinggevenden op alle niveaus professionele trainingen voor veiligheidsleiderschap.
• Neem voldoende tijd voor dialoog met uitvoerenden op hun eigen werkplek.
• Moedig medewerkers aan om gevaren te identificeren en te communiceren.
• Monitor de uitvoering en het effect van maatregelen die risico’s reduceren.

Het is duidelijk dat er verschillende typen leiders bestaan en dat de perceptie van mensen die ver van de werkvloer afstaan sterk verschilt van de mening van de mensen die er dagelijks bovenop zitten. De proces georiënteerde leider blijkt de meest veilige en tevens meest productieve leider te zijn.

Victor Roggeveen is veiligheidskundige en onderzoeker.