Roofs 2024-07-62 Het dak als expositie

Een dak vol verhalen

Niet vaak staat in een tentoonstelling een dak centraal. En als de expositie ook nog eens geopend wordt door Zijne Majesteit de Koning, dan is het zeker de moeite waard er te gaan kijken. Nog tot 22 september is de expositie ‘Hoog! Kijk omhoog! Een dak vol verhalen’ te zien in het Koninklijk Paleis Amsterdam.

Op meer dan 20 meter hoogte bevindt zich in Amsterdam een uniek dak vol verhalen: het dak van het Koninklijk Paleis Amsterdam. Het paleis is het grootste en meest prestigieuze gebouw uit de zeventiende eeuw en daarmee één van de belangrijkste monumenten van Nederland.

Oorspronkelijk is het niet gebouwd als paleis, maar als stadhuis van Amsterdam. Architect Jacob van Campen ontwierp een gebouw dat de grote macht en rijkdom weerspiegelde van Amsterdam in de zeventiende eeuw. De objecten van het dak tonen de geschiedenis van Amsterdam en het ambacht van de beste vakmensen van de zeventiende eeuw.

In interviews met erfgoedexperts en vakspecialisten als de smid, vergulder, de beiaardier en restauratie-architect, komen de verhalen van hoe het dak hen tot op de dag van vandaag inspireert tot leven. Tijdens de tentoonstelling sta je voor één keer in je leven naast de eeuwenoude windvaan. De laatste keer dat de windvaan naar beneden kwam, is precies honderd jaar geleden (1924).

Voor het eerst sinds 1667 staat Prudentia (Voorzichtigheid) met beide benen op de grond en is ze in de tentoonstelling te zien. Het valt niet op als ze hoog op het dak staat, maar ze is een indrukwekkende 3,8 meter groot. Ze weegt bovendien bijna 3.000 kilo. Beeldhouwer Artus Quellinus ontwierp Prudentia en de andere beelden op het dak – Justitia (Gerechtigheid), Vigilantia (Waakzaamheid), Temperantia (Matigheid), Pax (Vrede) en Atlas.

En na honderd jaar is de windvaan afgelopen december van het dak gehaald. De windvaan is pas gerestaureerd en opnieuw verguld. Het koggeschip, met twee mannen en een hond als passagiers, was lang het stadswapen van Amsterdam. De tong van het hondje hangt uit z’n mond. Een grappig detail, dat normaal helemaal niet te zien is op zestig meter hoogte. In de stad en in dit gebouw is het schip vaak terug te vinden. Het is nauw verbonden met de ontstaanslegende van Amsterdam en de ontwikkeling van vissersdorp tot metropool.

Twintig jaar bouwen

Na het heien van maar liefst 13.659 palen in 1648, werkten honderden mannen op houten steigers en wiebelende ladders aan de bouw. In 1655 werd het nieuwe stadhuis in gebruik genomen, al was het nog lang niet af. Het zou nog zo’n tien jaar duren voordat het dak klaar was en de decoraties erop konden worden gezet.

Net als tijdens de bouw in de zeventiende eeuw, staat het gebouw nu weer in de steigers. Een groot team van vakmensen en specialisten werkt samen aan het onderhoud van het dak, zodat dit bijzondere monument met zijn unieke kunst en architectuur bewaard blijft voor de toekomst. De kosten voor het groot onderhoud van het dak, de toren, koepel, timpanen, beelden en dakbekroning werden ingeschat op circa €23 miljoen (prijspeil 2021).

Ambacht

Ambachtelijke leidekkers vervangen op dit moment de leien, de grijze dakbedekking, van de straatkant van het Paleisdak. Haukit Yu, monumentenadviseur bij het Rijksvastgoedbedrijf: “We weten niet hoe de oorspronkelijke leien er uitzagen, dat is niet af te leiden uit 17-eeuwse afbeeldingen. Wel weten we dat ze waarschijnlijk uit het Engelse Devon kwamen. De nieuwe leien komen uit Wales en krijgen de afgeronde vorm waarvan we vermoeden dat die oorspronkelijk is. Het is een forse lei van hoge kwaliteit, met de meest lange levensduur.”

“De oude leien op het dak zijn een ratjetoe: ze zijn op verschillende momenten vervangen en ook in verschillende vormen gelegd. Meerdere vormen op een dak klinkt misschien gek, maar het is nooit iemand opgevallen. Nu we weer teruggaan naar het beeld uit de 17e eeuw krijgt de dakbedekking weer eenheid. Kijk daarom vooral omhoog! Ik ben benieuwd of het iemand opvalt”, voegt Restauratiearchitect Hans Vlaardingenbroek toe.