Roofs 2024-07-92 De Bosjes Kapel in Zuid-Afrika is in harmonie met de omgeving

Internationale daken

De Bosjes Kapel is niet een gemiddeld kappelletje waar je even een kaarsje aansteekt. Het is een imposant bouwwerk dat door de open structuur soms lijkt op te gaan in haar omgeving. En ook al is de sculpturale vorm geïnspireerd door de omringende bergketens, de moderne uitstraling steekt juist ook contrasterend af tegen het natuurrijke landschap. De gevel is een eerbetoon aan de historische Kaap-Hollandse gevels die het bebouwde landschap van de West-Kaap domineren. Het is ontworpen door Steyn Studio Architects en de bouw werd begeleid door Henry Fagan Consulting Engineers. Het bouwwerk won de 2019 Popular Choice A+Award in de categorie religieuze gebouwen.

Tekst: Joep Klerx

De kraakheldere, witte vorm is een dynamische constructie die lijkt te zweven in de vallei. Een reflecterende vijver benadrukt de schijnbare gewichtloosheid van het bouwwerk. De kapel verheft zich op een sokkel uit het vlakke land en vormt een hiërarchisch brandpunt in de omgeving. Nieuwe beplanting, waaronder een wijngaard en granaatappelboomgaard, creëert een weelderige groene oase op het verder onbeschutte terrein. Het dak is opgebouwd uit een slank betonnen omhulsel dat zichzelf ondersteunt op de vier plekken waar het dak de grond raakt. Waar elke golf van de dakconstructie oploopt tot een piek, sieren uitgestrekte glaspartijen, centraal verbonden door een kruisbeeld, de gevel.

Binnenin is een grote en open ontmoetingsruimte gecreëerd binnen een eenvoudige, rechthoekige plattegrond. Hoogglans gepolijste vloeren reflecteren het licht van binnen. Het golvende witgekalkte plafond creëert schaduwen die door de stand van de zon gedurende de dag veranderen, wat zorgt voor een levendig effect. Deze combinatie van materialen creëert een neutrale achtergrond voor het indrukwekkende uitzicht op de wijngaard en de bergen daarachter.

Om geen steunpilaren te hoeven gebruiken, steunt het dak op zichzelf en zijn andere elementen van het functionele programma van het gebouw verborgen in de plint. Geïnspireerd door de eenvoud van de Moravische missieposten die in de 19e eeuw op Kaap-Hollandse boerderijen werden opgericht, heeft de kapel geen torenspits – waardoor het betekenis verliest ten opzichte van de indrukwekkende, natuurlijke omgeving.

Voorbereiding

Zo’n gewelfd dak dat uit één stuk bestaat en zichzelf ondersteunt, behoeft natuurlijk nauwkeurige berekeningen, uitgemeten materiaalkeuzes en een verfijnd stappenplan om tot een mooi en drukbestendig eindresultaat te komen. Bouwwerken met vergelijkbare uitdagingen – denk aan de Cathedral da Brasilia van Oscar Niemeyer – werden aangehaald om lering uit te trekken. Ook bad practices kwamen aan bod in de voorbereiding, denk hierbij aan het Opera House in Valencia, van Santiago Calatrava, dat hoewel het het hoogste operagebouw ter wereld is, vooral bekendstaat om haar tekortkomingen, zoals een instortend podium en het uit elkaar vallen van de mozaïekgevel, met torenhoge onderhoudskosten als gevolg.

Nadat de funderingen, de steunberen ter ondersteuning van de dakschil, de keldermuren en de zwevende vloerplaat waren aangelegd, was het tijd voor de meest ingewikkelde component: het gewelfde dak. Overigens werd er, voordat er op locatie werd gestart met de werkzaamheden, eerst een kleiner prototype gemaakt volgens de uitgedachte techniek, om deze te testen voordat er werd begonnen met het echte werk op locatie.

Bekisting en beton

Als materiaal waaruit het dak ging bestaan, werd gekozen voor een combinatie van beton en spuitbeton, voorzien van een fijnmazige wapening. Voor de bekisting – de mal voor het beton – werd gebruikgemaakt van multiplex. Deze complete bekisting werd gemaakt met behulp van computerprogramma’s, op basis waarvan multiplex platen op maat werden gezaagd. Het was essentieel dat de bekisting en de ondersteuning hiervan het gewicht van het gewapende beton aankon, totdat het beton was uitgehard, zodat het niet tussentijds als een plumpudding in elkaar zou zakken. Op de bekisting, die op locatie werd opgebouwd, werd een multiplex plaat aangebracht, waarop het beton gestort zou worden. In het centrum van het dak zou na afronding van het project een zwembad kunnen ontstaan door ophoping van regenwater. Om dit te voorkomen, werd er een pomp voor de afvoer van dit overtollige water geïnstalleerd, welke weg zou vallen in het beton.

Op de multiplex platen werd de stalen wapening vervolgens aan de hand van een gedetailleerde plattegrondtekening in een fijn gaas geplaatst, zodat het natte beton goed op zijn plaats werd gehouden en niet zou verschuiven. Omdat het beton verschillende diktes moest krijgen – hoe hoger de druk op de verschillende punten, hoe dikker het beton moest zijn – en om ervoor te zorgen dat het op de juiste dikte kon worden aangebracht, werd met V-vormige, stalen plaatjes aangeduid hoe dik het beton op die plek moest zijn. Bij de vier punten waar het dak op de bodem steunt en waar het beton op zijn dikst moet zijn, werd conventioneel beton gebruikt. Echter, als dit beton op de steile helling van het dak gebruikt zou worden, dan zou dit ondanks de wapening naar beneden lopen; dus werd op de rest van de constructie shotcrete gebruikt – ook wel bekend als gunite, maar dan met steenslag erin. Dit is een droog betonmengsel dat met een luchtstraal op het oppervlak wordt gespoten en wordt ook wel gebruikt in de aanleg van zwembaden.

Afwerking

Het beton werd gladgestreken en nadat het beton was uitgehard, werd het aan de buitenkant beschilderd met een waterdichte verf die de uiteindelijke uitstraling van het gebouw bepaalde. Aan de binnenkant werd de behuizing weggehaald en was de vorm van het beton, zoals gedefinieerd door de multiplex platen, vrij nauwkeurig, waardoor er maar weinig afwerking nodig was voordat het dakbeschot kon worden geverfd.

In de dakconstructie werden uitsparingen gelaten, waar het dak over de glazen wanden en deuren van het gebouw heen zouden vallen. Omdat het beton iets meer was gekrompen dan voorheen berekend, moesten de glazen deuren en wanden iets worden verlaagd op plekken waar ze de betonnen koepel raakten. Samen met de paar kleine scheurtjes in het pleisterwerk bij de spanningszones – dusdanig klein dat ze geen probleem vormden – waren dit uitdagingen die goed te overzien waren in een bouwwerk van dusdanige schaal. Al met al een prachtig, prijswinnend bouwwerk. En wat was daar nou voor nodig? Goed voorbereidend werk, een paar vergaande constructieve berekeningen, best een aantal op maat gezaagde multiplex platen voor de bekisting, de juiste bouwmaterialen en een hoop vaklui. Kind kan de was doen, toch?