Roofs 2000-01-22 Houten toren op Udense kapel volledig met lood bekleed

Niet alle dagen krijgen loodgieters de kans het bewijs van hun vakmanschap te leveren met het vervaardigen van meesterstukken. Voor de loodgieters van Schaeffers Dakbedekkingen met vestigingen in Venray en Venlo diende zich kort geleden wel zo'n project aan: de torenspits van kapel van de Kruisheren in Uden. De toren werd gerenoveerd met circa 2,5 ton bladlood.

Bij veel kerkbesturen en kloosterordes ontbreken vaak de nodige financiële reserves voor het onderhoud waarmee hun gebouwen zijn te behoeden voor de tand des tijds. Een likje verf hier, de reparatie van een goot daar en vervolgens maar hopen dat het verval niet al te snel toeslaat. In het gunstigste geval beperken de symptomen van het achterstallige onderhoud zich tot afbladderende verf en beschadigde leien. Niet zelden dringt de aftakeling door tot in de constructieve delen en ziet de beheerder zich gedwongen om kerken te sluiten vanwege het directe gevaar dat er voor de bezoekers bestaat.
De priesterorde van de Kruisheren heeft de reputatie dat men het niet zo ver laat komen. Misschien beschikt de orde over wat meer financiële middelen, maar voor het onderhoud van hun erfgoed hebben de priesters doorgaans wel wat centen over.
Enkele jaren geleden restaureerde Schaeffers Dakbedekkingen bv de torenspits op het klooster van de Kruisheren in St Agatha. De afgelopen herfst waren twee loodgieters van Schaeffers gedurende zes weken aan het werk op de kapel in Uden. Net als in St. Agatha was de torenspits hard aan onderhoud toe.

Onvermijdelijk

De houten constructie van de torenspits die dateert uit 1905 was weliswaar naar behoren onderhouden maar met name aan de kwetsbare zuidwest kant bleek het houtwerk in behoorlijk ernstige mate aangetast. Omdat een ingrijpende restauratie toch onvermijdelijk was, wilde de opdrachtgever behalve een duurzame oplossing ook een onderhoudsvrije oplossing. De keuze om de houten bekleding te handhaven, zou tegelijk ook een keuze voor periodiek terugkerend schilderwerk betekenen. Afgezien van de onderhoudspost, blijkt het in de praktijk ook steeds lastiger te worden om schilderbedrijven te vinden die op grote hoogte werk aan willen nemen. Daarom koos de orde voor restauratie waarbij de toren met lood werd bekleed.
De loodgieters Jan Cox en Frans Vousten zijn er zes weken dag in dag uit mee zoet geweest. Waar nodig hebben zij alle houten delen vervangen. Met name aan de zuid-west kant bleken de houten stijlen die feitelijk de constructie vormen van de spits, ernstig aangetast. Na vervanging van het houtwerk is vervolgens al het houtwerk met lood bekleed. "De werkzaamheden zijn allemaal ter plaatse verricht," vertellen de loodgieters. "Door de omvang van het werk was het gewoon ondoenlijk om onderdelen in de werkplaats te maken en die vervolgens naar boven te brengen. In het verleden hebben we dat trouwens wel gedaan met een kleinere torenspits. Toen hebben we de hele spits naar beneden gehaald, hem in de werkplaats gerestaureerd en vervolgens weer het dak op getakeld. De toren was gewoon te groot voor deze werkwijze."
Voor de bekleding is lood gebruikt dat in kwaliteit varieerde van 18 tot 30 ponds. De naden zijn vrijwel allemaal gefelst. Op een enkele plaats, waar het wat betreft regendichtheid (en dus duurzaamheid) niet verantwoord was te felsen zijn de loden delen gelast. Totaal is in de spits circa 2,5 ton lood verwerkt. Het lood is behandeld met patineerolie waarmee wordt voorkomen dat de witte uitslag van het lood op de langere termijn strepen zou trekken over de leibedekking. Ter voorkoming van de schadelijke effecten van condensatie onder het lood zijn in de bekleding ook enkele ontluchtingskapjes aangebracht ten behoeve van de ventilatie.

Veel klop- en drijfwerk

"Het bekleden van de toren bestond voornamelijk uit klop- en drijfwerk. Aan het oorspronkelijke ontwerp is geen enkele concessie gedaan. Rozetten, profielen, balustrades en zelfs de pinakels die oorspronkelijk als schrijn- en timmerwerk in hout uitgevoerd waren, zijn door Cox en Vousten met lood tot in de kleinste details gekopieerd.
Eind vorige maand werd het werk op de Udense kapel bekroond met het terugplaatsen van de klokken in de torenspits. De paters en broeders die nog in het klooster verblijven kunnen er gerust op zijn: de torenspits kan tegen een stormpje. De constructie is weer in optimale conditie en over vijftig jaar zal de toren er nog zo mooi en degelijk bij staan als op de drempel van deze eeuw. En dat zonder dat er in die tussenliggende periode ook maar een schilderskwast aan te pas hoefde te komen.

door: Mari van Lieshout