Roofs 2002-02-08 Veiligheids Checklijst Aannemers, lust of last?

Wat is een VCA en waarom zou een bedrijf over moeten gaan op het veiligheidsbeheerssysteem VCA? Aan de hand van de eigen ervaring bij de firma Gebr. Janssen B.V. te Beugen, een bedrijf dat sinds 1999 is gecertificeerd voor het veiligheidsbeheerssysteem VCA, licht Peter van Houtum de betekenis toe van een VCA. Op basis van cijfers uit de praktijk probeert hij antwoord te geven op de vraag of VCA een lust is voor een bedrijf of juist een last.

Ongelukken

Van de steiger afvallen, op je vingers slaan, omvallen van juist opgemetselde muren, in je ledematen snijden of dakpannen op je hoofd krijgen. Het is slechts een greep uit de ongelukken die dagelijks in de bouw plaatsvinden. De gevolgen hiervan variëren van lichte materiële schade tot zeer ernstig lichamelijk letsel. Soms verongelukken bouwvakkers zelfs tijdens hun werk. De aantallen mensen die (blijvend) lichamelijk letsel oplopen of overlijden, zijn nog steeds verontrustend hoog. Ook komen er in de bouw veel beroepsziektes voor. Hierbij kunnen we onder andere denken aan asbestuose, schildersziekte, huidaandoeningen, klachten aan het bewegingsapparaat en gehoorverlies. Bovenstaande feiten staan vermeld in het jaarverslag van de Arbeidsinspectie en in de Bedrijfstakatlas voor de bouwnijverheid (de monitor van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid).

Gevaarlijke bedrijfstak

In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft Consument en Veiligheid onderzoek uitgevoerd naar ongelukken op de werkplek die leidden tot een behandeling op een spoedeisende hulpafdeling van een ziekenhuis. Zo werden in 1999 in totaal 120.000 werknemers na een bedrijfsongeval behandeld in het ziekenhuis waarvan 16.000 werkzaam in de bedrijfstak bouw. Dat betekent ruwweg dat in 1999 landelijk gezien per 1.000 werkenden er gemiddeld 17 een ongeval gekregen maar in de bouw liefst 34! Daarmee is de bouw de gevaarlijkste bedrijfstak.

Kernvragen veilig werken

De bouw blijkt een gevaarlijke bedrijfstak te zijn (zie ook het kader). Hoe komt dit? Werken de mensen in de bouw niet veilig genoeg? Zijn ze te stoer om veiligheidshelmen te dragen, hebben ze niet het juiste gereedschap ter beschikking, of zijn ze juist niet goed genoeg opgeleid om hun taken uit te voeren? Ten aanzien van veilig werken zijn de problemen te herleiden tot drie stellingnames; niet willen, niet kunnen of niet weten hoe.
Als de betrokken partijen in de bouw hiervoor oplossingen vinden en die vervolgens naleven, dan zijn de voorwaarden geschapen om veilig te werken. Veilig werken betekent namelijk niets anders dan bewust omgaan met aanvaardbare risico’s.

Risico’s

Risico’s zijn de voedingsbodem voor de ongevallen. Ofwel, bij het ontbreken van een risico zal er geen ongeval plaatsvinden. Alles hangt dus af van het risico, de mate van waarschijnlijkheid dat een bepaald ongewenst effect zal plaatshebben.
Verkort in formulevorm:

Deze formule wordt nader toegelicht. Het aantal kansen en het effect hiervan bepalen het risico. Als er geen kans of effect is dat iets gebeurt, is er geen risico; omgekeerd geldt dat aanwezigheid van beide een risico oplevert. Het is dus van belang om de factoren ‘kans’ en ‘effect’ aan te pakken.
Figuur 1 laat zien dat het aantal risico’s vele malen groter is dan het aantal dodelijke ongevallen.
Een vergelijking met een ijsberg dient zich aan: De ongevallen zijn het topje van de ijsberg welke boven water drijft en de risico’s zijn onzichtbaar verscholen onder water. Als nu de risico’s in aantal verminderen wordt de top kleiner waardoor er uiteindelijk minder ongevallen zijn.
Figuur 2 geeft duidelijk weer wat het effect is op het aantal ongevallen: door de factoren ‘kans’ en ‘effect’ te verminderen zullen risico’s afnemen.

Doelstelling

Ongevallen worden net als beroepsziektes maatschappelijk niet meer geaccepteerd. De belangrijkste partijen in deze, de overheid, opdrachtgevers, werkgevers en werknemers streven gemeenschappelijk naar het terugdringen van het aantal ongevallen en een langer verblijf van de werknemer in het arbeidsproces. Voor een werkgever is dit, afgezien van het humanitaire aspect, een belangrijk punt want die ondervindt zelf immers direct de financiële consequenties bij uitval van de werknemer. Op korte termijn moet hij het eerste ziektejaar doorbetalen waardoor werkgeverslasten hoger worden hoger (denk hierbij onder meer aan de gedifferentieerde WAO-premie) en hij heeft productieverlies.
Figuur 3 laat zien dat als met een werknemer goed wordt omgegaan, dit de productiviteit ten goede komt, vooral omdat de werknemer langer in het productieproces kan blijven. Een vakman is immers een goed opgeleid persoon en dat vereist een financiële investering en veel tijd. Bovendien moet een werkgever aan zijn imago denken. Als zijn personeel onveilig werkt en er regelmatig ongelukken plaatsvinden, dan laten zowel personeel als opdrachtgever het afweten.

Wet- en regelgeving

De overheid kent sinds jaar en dag haar verantwoordelijkheid wat betreft de aanpak van de factoren ‘kans’ en ‘effect’, kortweg de risico’s en neemt die ook op zich. Al in de 19e eeuw ontstond de eerste wet omtrent arbeidsomstandigheden, een wet die zich in ruim honderd jaar ontwikkelde tot de huidige ‘Arbowet’. Die omvat momenteel een viertal niveaus, te weten:

- de Arbowet
- het Arbobesluit
- de Arboregeling
- de Arbobeleidsregels

De werkgever dient naast de Nederlandse wetgeving ook nog rekening te houden met andere jurisprudentie en Europese richtlijnen, CAO-aanwijzingen/verplichtingen en informatie uit Arbo-bladen. Het toezicht en de controle op de wet- en regelgeving wordt uitgevoerd door de arbeidsinspectie die bevoegd is tot het geven van boetes en het nemen van sancties.

Veiligheidsbeheerssysteem

Een werkgever die veilig werken wil, heeft met veel partijen te maken. Naast het omgaan met deze partijen moet hij voldoen aan allerlei regels, afspraken en normeringen die elkaar regelmatig overlappen.
In figuur 4 worden de relaties tussen deze partijen weergegeven. Het is duidelijk dat een werkgever grote moeite heeft in dit oerwoud overzicht te krijgen of te houden.
Een goed veiligheidsbeheerssysteem is een oplossing om de genoemde regels te ordenen. Zo’n systeem zorgt voor structuur op diverse fronten ten aanzien van veiligheid, gezondheid en milieuzorg. Het ontwart de kluwen en zorgt voor meer overzicht. Figuur 5 laat in schema duidelijk het verschil zien:

Veiligheids Checklijst Aannemers (VCA)

Een goed en beproefd veiligheidsbeheerssysteem is de VCA, de Veiligheids Checklijst Aannemers. Het VCA-systeem is ontwikkeld voor bedrijven in de (petro)chemische industrie. Deze bedrijven voeren risicovolle werkzaamheden uit. In een later stadium zijn ook andere bedrijven met risicovolle werkzaamheden gebruik gaan maken van het VCA-systeem. Aan het begin van het 4e kwartaal van het jaar 2001 waren circa 8000 bedrijven VCA gecertificeerd. Met behulp van het VCA-certificaat tonen deze bedrijven aan dat hun werk op een veilige manier wordt uitgevoerd. De eisen die gesteld worden aan het certificaat worden regelmatig bijgesteld zoals in de laatste versie onder meer de aandacht voor milieu en risicovolle taken. Het certificaat krijgt steeds meer erkenning in Europa. In België en Duitsland heeft het certificaat dezelfde geldigheid als in Nederland. De doelstelling van de stichting die het VCA-systeem beheert, is een Europees veiligheidsbeheerssysteem te realiseren.

Werkwijze VCA

De Checklijst is in een notendop de werkwijze van het VCA-systeem. Aan de hand van deze lijst wordt geïnventariseerd aan welke VCA-eisen het bedrijf reeds voldoet. Hiaten vereisen aanvullende procedures en voorschriften. Alles wordt gegoten in een handboek waarbij zoveel mogelijk aansluiting wordt gezocht bij de organisatie van het bedrijf en de reeds bestaande instructies op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieuzorg. Centraal staat echter de follow-up. Dit houdt in dat wanneer er afwijkingen geconstateerd worden ten opzichte van het handboek, die niet enkel geregistreerd maar ook onderzocht moeten worden. Eventuele aanpassingen dienen aansluitend ook gecontroleerd te worden. Het VCA-systeem wordt jaarlijks beoordeeld door een extern onafhankelijk gecertificeerd bedrijf. Veiligheid is immers continu onderhevig aan verandering waardoor het VCA-systeem jaarlijks beoordeeld moet worden.

Personeel en VCA

Een bedrijf dat besloten heeft het VCA-systeem in te voeren, zal moeten starten met het schrijven van een handboek. Vervolgens duurt het minstens een jaar voordat de eerste beoordeling kan plaatsvinden. Indien het bedrijf het VCA-certificaat behaalt, toont het aan dat het veilig werkt. Maar doet het personeel dit dan automatisch ook? Al te vaak is dit helaas niet zo vanzelfsprekend en blijken de medewerkers niet altijd bij te dragen aan de uitvoering van het VCA-systeem. “De oude manier is vertrouwd en werkt gemakkelijker en sneller” en “we letten heus wel op want we weten echt wel wat gevaarlijk is” luidt dan de uitleg.
Refererend aan figuur 5 ontbreekt in deze houding de factor “willen”. Het VCA-systeem levert op zowel korte als lange termijn rendement op dat bij een cultuuromslag met betrekking tot “willen” bij het personeel alleen maar groter wordt. Dan pas is er sprake van synergie tussen alle factoren. Het is zaak dat een bedrijf veel tijd en energie stopt in de verandering van werkhouding.

Kortom

De voordelen van VCA-certificatie overtreffen de investering die ermee gemoeid is. Naar de mening van de auteur is VCA beslist een lust en geen last. Voorwaarde is wel dat alle medewerkers in een bedrijf, dat dit veiligheidsbeheerssysteem invoert, meewerken aan het instandhouden ervan, dat ze dat zelf actief willen. Het bedrijf krijgt aldus maximaal profijt van alle factoren die veiligheid op de bouwplaats bepalen en voldoet tevens aan de wettelijke eisen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieuzorg. De belangrijkste doelstelling, het terugdringen van het aantal ongevallen en beroepsziektes, wordt aangepakt. Er wordt veiliger en gezonder gewerkt. Wel wordt opgemerkt dat het invoeren en handhaven van het VCA-systeem geen sinecure is. Een bedrijf dat zich wil certificeren heeft heel wat te ondergaan maar eenmaal in het bezit van het certificaat, is er sprake van een verrijking, een lust en zeker geen last.

 Voordelen VCA-gecertificeerd bedrijf:

- kan aantoonbaar maken dat het veilig werkt;
- heeft een voorsprong op de concurrentie;
- is in het bezit van een goed en beproefd veiligheidsbeheerssysteem;
- gaat bewust om met aanvaardbare risico’s;
- dringt het ziekteverzuim terug;
- heeft werknemers die langer in het arbeidsproces werkzaam blijven;
- voldoet minimaal aan de wettelijke verplichtingen;
- heeft minder kans op calamiteiten;
- verbetert de motivatie van het personeel;
- heeft minder stilstand/verlet van het werk;
- mag toetreden tot verenigingen in de branche;
- kan praktischer omgaan met veiligheid

 Kanttekeningen bij VCA-certificatie:

- het handboek schrijven kost veel tijd en geld
- materieel, materiaal, opleidingen, formulieren,
- instructies en procedures moeten worden doorgelicht
- en waarnodig aangepast of vervangen worden.
- Dit kost eveneens veel tijd en geld
- de concurrentie zonder regelnaleving kan goedkoper werken
- het instandhouden van het VCA-systeem blijft een questie van investeren