Roofs 2004-04-06 Een 10 of een 0

o ing. A.B. Berlee, T-Joint

Op het adres waar wij hebben afgesproken, de Meet & Demonstratie woning te Heerhugowaard, zijn oplossingen gerealiseerd die zijn uitspraken ondersteunen. Bij binnenkomst valt de eerste stelling al te beluisteren. Deze woning is voorzien van én een warmtepomp én luchtverwarming. De energetische winst van de warmtepomp is echter verwaarloosbaar doordat deze ISO++ woning in de basis extreem weinig energie verbruikt voor de ruimteverwarming, zo stelt Koppen. Door de voordelen van beide systemen te benutten wordt het beste resultaat verkregen in zowel energieverbruik als comfort. Vooral het laatste is voor de bewoner belangrijk. Hier komt een groot voordeel van de warmtepomp tot uiting, namelijk het vermogen van het systeem in de zomer de woning te koelen middels de luchtverwarmingsinstallatie. Deze innovatieve vorm van koeling is zeer effectief en kost nagenoeg geen energie. Dit in tegenstelling tot een energievretende elektrische aircondtioning. Wie bewoners serieus neemt en beluistert, weet dat de koeling van woningen naar verwachting toeneemt. Het ontkennen van de behoefte wreekt zich op termijn. Het is toch van de zotte dat een Koreaanse auto van nog geen ¤ 20.000 standaard voorzien is van een airco waar een woning van ¤ 200.000 het mag doen met een standaard CV.

Het aardgasverbruik van de gebouwde eengezinswoningen waar de M&D woning onderdeel van uitmaakt bedraagt 300 m2 gas/jaar (800 m2 is 'zuinig', 1000 m2 is 'normaal') Wie veronderstelt dat dit lage verbruik een gevolg is van het ver doorvoeren van installaties, trapt de duvel op z'n staart.
Koppen: 'Wanneer een woning goed wordt gebouwd, dan is met luchtverwarming zonder verdere specifieke installatietechnische voorzieningen een Epc van 0.7 haalbaar. De isolatieweerstand van vloeren, gevels en daken is daarbij gemiddeld 3 tot 4 m2 K/W.' Boute veronderstelling? Allerminst. De M&D woning toont alle voorzieningen en dient als testwoning (zie www.isozero.nl). Voor de dagelijkse praktijk worden verschillende door Vos gerealiseerde projecten gemonitoord door de Hogeschool van Amsterdam. Bewonersgedrag wordt daarbij geanalyseerd, bewoners worden geënquêteerd en naar aanleiding daarvan worden woninghandleidingen opgesteld. Koppen: 'We hebben het meegemaakt dat een bewoner een aardgasverbruik van meer dan 800 m2 /jaar opgaf. Bleek dat diezelfde bewoner het gehele jaar op de bovenverdieping de ramen open had staan.'

Met het open raam komen we op het punt waar Koppen de dakenbranche op wil wijzen. Doormeten van de woningen met behulp van infrarood opnamen bracht aan het licht dat de dakvoet energetisch een risicovolle zone is. Koudebruggen van 5 m2 open raam werden gemeten door gebrek aan isolerend materiaal bij de opleggingen van de scharnierkappen. Onderzoek ter plaatse maakte duidelijk dat bij het inhijsen van de scharnierkappen de onderste delen een stuk over de opleggingen schuiven. Aldaar aanwezig isolatiemateriaal werd daardoor weggeschoven met, over de gehele breedte van de woning, een ongeïsoleerde zone tot gevolg. Nadelig voor het energieverbruik, maar verkleuring en vooral schimmelvorming onder in de kap zijn rotpunten voor de bewoner.

Koppen: 'Door goed waarnemen tijdens de bouwfase ontdekten we waar het misging en hebben we bedacht dat er in die zone extra vervormbaar isolatiemateriaal moest worden aangebracht, afgedekt met een dubbeldikke folie waarover de dakelementen kunnen glijden zonder dat daarbij de isolatie afschuift. Wij hebben de opgedane kennis onder de aandacht van het bouwpersoneel gebracht door middel van onze 'bouwkaart'. De bouwkaart is een beschrijving voor bouwpersoneel waarin staat aangegeven op welke wijze een onderdeel gebouwd moet worden en de aandachtspunten die daarbij van belang zijn. Dit alles met weinig tekst en veel beeldmateriaal.

De Bouwkaarten zijn een eigen initiatief en zijn tot stand gekomen na lange gesprekken met uitvoerders en bouwvakkers, gewoon door met ze te praten over hun vak. In het begin kreeg ik veel commentaar te verduren, heel veel terecht commentaar waar je open voor moet durven staan. Ook onterecht commentaar overigens, waar ik na verloop van tijd op terug kwam. Door te communiceren met de bouwkaarten geven wij aan het commentaar serieus te nemen en daarmee ook onze mensen. Een kwestie van wederzijds respect, want in de uitvoering van de kaarten wordt duidelijk dat wij van onze mensen niet verwachten dat zij studeren maar juist dat zij met de handen werken. Door op die manier naar alle onderdelen te kijken, te communiceren en vooral te controleren wordt beduidend beter gebouwd. Niet dat het bij ons niet fout gaat, het blijft mensenwerk, maar wel aantoonbaar beter. Dat moet weer gecommuniceerd worden met de bewoners, een erkenning zoals de Dakaward wordt door ons dan ook enorm gewaardeerd en gelijk ingezet. Ik word vaak gezien als de man die PV op de daken brengt, maar liever spreek ik van het team waar ik onderdeel van uit mag maken. Mijn taak daarin is communiceren met alle partijen die bij het bouwproces betrokken zijn en het creëren van een 'open' klimaat. Ook daarom zijn we oprecht blij met de Dakaward.'

Want hoe zit het nu met de PV daken? Koppen: 'In 1999 hebben wij ons als projectontwikkelaar gecommitteerd om een serieuze poging te doen om het grootste deel van de 5 MWp (Stad van de Zon) in het Hall-gebied (Heerhugowaard, Alkmaar, Langedijk) te ontwikkelen. Inmiddels hebben wij daarvan al 1,5 MWp gerealiseerd. Onze stelling in de realisatie is: goed of niet, een stelling overigens die wij altijd hanteren, een 10 of een 0. Wij vonden dat de bestaande PV systemen afbreuk deden aan de duurzame waterdichtheid van het onderliggende dak. Wij eisten derhalve een waterdichte onderconstructie en zijn daar onze leveranciers mee gaan benaderen. We nemen onze opdrachtgevers, de bewoners van onze woningen, onze bouwmannen en dus ook onze leveranciers serieus. Dat betekent open communicatie en geen dubbele agenda's. Resultaten vanuit de samenwerking zijn eveneens beschikbaar voor wie het weten wil, want een beter bouwproduct is in ieders belang. Met de PV elementen op daken en de gezamenlijke aanpak hebben we een anders dan gebruikelijke wijze van bevestigen gerealiseerd, één die in het bouwproces is opgenomen. Onder de PV panelen zijn de dakelementen waterdicht afgesloten. Dat vereiste nader inzicht in het bouwfysische gedrag van het dakelement en er is toen door VurenHawa een 1 op 1 model gemaakt dat is doorgemeten door TNO. Uit die eerste opstelling kwam het belang van droog verwerken van het dakelement naar voren. Dat mag een open deur lijken, maar je moet je realiseren dat het helemaal niet gebruikelijk is om dakelementen droog op te slaan op de bouw. Het merendeel van het 'bouwvocht' komt gewoon tijdens de bouw uit de lucht vallen in de open constructie. Daarom ook laten wij de dakelementen aanbrengen op spouwmuren die zijn afgedekt met folie om tegen te gaan dat bouwvocht vanuit de spouw in het dakelement terecht komt. Door de dakelementen samen te stellen uit geconditioneerd hout en gelijk te voorzien van een waterdichte laag kon een 'droog' element gerealiseerd worden. Door in het dakelement ook nog eens sensoren op te nemen meten we op verschillende projecten het werkelijke vochtgedrag in het dakelement, wat onze weer nieuwe inzichten verschaft. Op het element waren de aluminium profielen gemonteerd waarop de PV panelen later aangebracht zijn. De duurzaamheid van de kap was daarmee gerealiseerd en dat het veruit het goedkoopste PV systeem/m2 bleek, was mooi meegenomen. Het systeem zelf is al in diverse artikelen beschreven evenals de totstandkoming er van. Ik wil benadrukken dat het voortkomt uit onze manier van werken.'

Dat het communiceren niet beperkt blijft tot de eigen kring, bemerkt Koppen in toenemende mate. Hij wordt door steeds meer partijen benaderd om zijn kennis en aanpak te verduidelijken. Ook bemerkt hij dat een projectontwikkelaar als Vos afhankelijk is van andere belangen en partijen en dat weer een andere wijze van communiceren vraagt. Hij sluit daarom af met de volgende opmerking: 'Het moet me van het hart dat tijdens de uitreiking van de Dakaward gerefereerd is aan de krampachtige omgang met de pers. Dat is ten dele het geval en dat komt door het grote verschil in kwaliteit van verslaggeving zoals wij die ervaren. Te vaak wordt gezocht naar enkel een beeld en wordt daarmee de boodschap tekort gedaan. Een 10 of een 0, goed of niet! Daar waar we kunnen, streven we naar een optimum en dat is met de pers lang niet altijd mogelijk. Maar ook daar moeten we natuurlijk door de fase van commentaar heen, temeer daar het ook hier weer om communiceren gaat. En wat dat laatste aangaat, ik verzoek hierbij dringend dat alle partijen die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van "ons" PV dak in dit artikel genoemd worden.'

Teamleden en daarmee medewinnaars van de Dakaward 2004
Initiatiefnemer en projectleider Vos' Projectontwikkeling te Alkmaar
Fabrikant dak VURENHAWA te Vuren
Dakbedekking Phoenix Benelux te Heiloo
Dakdekker Witteveen Daktechniek Noord te Drachten
PV -modules BP SOLAR & SolarNed
Onderzoek en testen TNO Bouw te Delft
Ontwikkeling clips Axys Innovations en TNO Bouw
Productie railsysteem en clips Alcoa Architectural Systems te Drunen
Financiële ondersteuning Novem te Utrecht