Roofs 2005-05-32 Wat is de achtergrond van een onveilige situatie?

In het artikel ‘Arbeidsinspectie: ook aandacht voor systeemtekortkomingen’ (Roofs 3-2005) berichtten wij over de veranderde aanpak van de Arbeidsinspectie. In het vervolg zal men namelijk niet enkel kijken naar misstanden op de bouwplaats, maar ook naar de elementen die aan die misstanden ten grondslag liggen. In dit artikel zal in een gesprek met Jan Boer van de Arbeidsinspectie nader worden ingegaan op de vragen wat deze nieuwe aanpak inhoudt, en wat dit voor gevolgen heeft voor de dagelijkse werkpraktijk.

De nieuwe aanpak van de Arbeidsinspectie is gebaseerd op de zogenaamde ‘deming circle’, een veelgebruikt schema die de diverse functies en verantwoordelijkheden in kaart brengt. De systeemaanpak gaat uit van een organisatie waarbij de werkgever het geheel dient te overzien, de voorman toezicht uitvoert op de werknemer en het gedrag van de werknemer wordt gestuurd door middel van voorlichting. Eind 2004 heeft men een pilotproject met de nieuwe aanpak uitgevoerd, vanaf dit voorjaar is de systeemaanpak de dagelijkse praktijk.

Systeemaanpak in een notendop

Wie denkt, dat de Arbeidsinspectie nu ook zal optreden als onderwijzer, heeft het volgens Jan Boer mis. De Arbodiensten zijn er voor de voorlichting, de Arbeidsinspectie is er om de regelgeving te handhaven, daar verandert niets aan. Maar waar men het voorheen liet bij de constatering dat er iets schortte in de naleving van de regels omtrent veilig werken op hoogte, schenkt men nu ook aandacht aan de achtergrondtesten van de fout. Als het goed is, is veilig werken opgenomen in de structuur van het bedrijf. Zodra er misstanden worden geconstateerd, schort er iets aan die structuur. De Arbeidsinspectie heeft zich ten doel gesteld de tekortkoming(en) in de organisatie in kaart te brengen die heeft geleid tot de onveilige situatie.

De centrale vraag bij de constatering van een onveilige situatie is dus: wat heeft ertoe geleid dat bijvoorbeeld de dakdekker zijn werk onveilig doet? Er zijn diverse scenario’s te bedenken:  de werknemer heeft onbewust de veiligheidsregels overtreden en was dus niet goed geïnformeerd; de werknemer heeft bewust de veiligheidsregels overtreden; in dit geval was het toezicht onvoldoende – of de werkgever laat zijn personeel bewust onveilig werken. Dit laatste gebeurt dikwijls uit financiële overwegingen. Boer sluit uit dat de werkgever onvoldoende op de hoogte is van de regels die gelden met betrekking tot veiligheid: ‘Als hij niet op de hoogte is, zou hij dat wel moeten zijn: er staan voldoende informatiekanalen tot zijn beschikking.’

De inspecteur zal proberen in een gesprek met de betrokken partijen duidelijk te krijgen hoe de onveilige situatie heeft kunnen ontstaan. Hij maakt hiervoor gebruik van een eenvoudige vragenlijst. Boer benadrukt dat deze aanpak geen bureaucratische werkwijze  inhoudt. ‘Wij zijn niet geïnteresseerd in papier. Als het goed is, vragen we nergens naar. Ook is de werkwijze niet arbeidsintensiever; de tijd die we nodig hebben om de veiligheidsstructuur in kaart te brengen, zouden we voorheen ook kwijt geweest zijn. Het enige verschil is, dat we meer systeem in onze werkzaamheden aanbrengen, waarmee we meer zicht en greep krijgen op de oorzaken van een probleem.’

Vragenlijst

Wat is dat dan voor vragenlijst, waarmee de Arbeidsinspectie gaat werken? Boer: ‘De methode is niet uitputtend: alleen de belangrijkste arbozorgelementen zijn erin betrokken; deze hebben allemaal een wettelijk kader. Gekozen is om in eerste instantie drie hiërarchische niveaus te onderscheiden:

•              De werknemer (dakdekker, installateur, etc.);

•              de direct leidinggevende (voorman, chef, teamleider, etc.);

•              de manager (werkgever, projectleider, manager uitvoering).

Naast deze drie niveaus worden in het zorgmodel de volgende aandachtspunten onderscheiden:

•              De werkplek (arbeidsplaats en arbeidsmiddelen);

•              het gedrag van de werknemer op de werkplek (gereguleerd door voorlichting en onderwijs);

•              het toezicht dat de leidinggevende uitvoert op het gedrag van de werknemer;

•              het toezicht dat de leidinggevende uitvoert op de inrichting van de werkplek;

•              het toetsen en bijsturen van het arbozorgsysteem door de manager.

Daarnaast worden ook documenten die betrekking hebben op de zorg voor de arbeidsomstandigheden bij de inspectie betrokken. Afspraken en de aanwezige kennis dienen in veel gevallen te zijn vastgelegd in documenten. Het gaat bij de inspectie in de eerste plaats om de kennis van de gevaren, ten tweede om het beheersen van deze gevaren en ten derde om de communicatie rondom de arbeidsomstandigheden.

Boer legt uit: ‘De daadwerkelijke inspectie gaat uit van de zogenaamde "bottom up" benadering. Dit houdt in dat de Arbeidsinspectie op de bouwplaats controleert op de arbeidsomstandigheden en de arbeidsmiddelen; dit was al de werkwijze van de Arbeidsinspectie. Mochten daar gebreken worden geconstateerd, dan is het opschakelen naar de organisatie van arbeidsomstandigheden op systeemniveau noodzakelijk.’

Men werkt hiertoe dus met vragenlijsten, toegespitst op de drie hiërarchische niveaus, met vragen die betrekking hebben op de verschillende aandachtspunten. Op de vragenlijst kan de inspecteur tijdens het gesprek de van toepassing zijnde situatie aankruisen, waarbij een duidelijke scheiding is aangebracht tussen de gewenste situaties en de ongewenste situaties. Gewenst is bijvoorbeeld: "Leidinggevende controleert systematisch, noteert zijn bevindingen en koppelt deze terug aan zijn werknemers", of: "De werknemer wordt structureel voorgelicht over de gevaren". Met deze vragenlijst is na het gesprek in één oogopslag te zien waar het bedrijf in gebreke blijft en waar men moet werken aan verbetering.

Vervolgtraject

De Arbeidsinspectie zal zich in eerste instantie richten op de middelgrote bedrijven (20-99 werknemers). In de handhaving zal de nieuwe methode weinig verschillen van de huidige praktijk. De feitelijke overtredingen worden op dezelfde manier behandeld als voorheen, waarin mondelinge of schriftelijke waarschuwingen, boetes, stilleggingen of processen verbaal de instrumenten zijn die de Arbeidsinspectie ter beschikking staan. Maar de feitelijke overtreding fungeert nu als ingang om het gehele arbozorgsysteem onder loep te nemen. De arbozorgelementen (voorlichting, onderricht en toezicht) worden samen met de overtredingen meegenomen in de correspondentie met het betrokken bedrijf. De uitkomsten van de vragenlijsten van de systeemaanpak leiden tot conclusies die worden vertaald in de eis bepaalde maatregelen te treffen ter verbetering van het arbozorgsysteem. Boer: ‘Deze correspondentie met de leidinggevende kan hard aankomen. Vaak denkt men de zaken goed geregeld te hebben, en dan is het een flinke tegenvaller als dat niet zo blijkt te zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat juist deze bedrijven, die actief werk maken van veiligheid op de werkplek, met deze methode hun voordeel kunnen doen.’ Bij latere controles zal worden bekeken of de situatie is verbeterd. Mocht dit niet het geval zijn, dan kunnen er zwaardere maatregelen tegen het bedrijf worden genomen.

Positieve reacties

‘Het doel van deze nieuwe aanpak is, vanzelfsprekend, het aantal valongelukken naar beneden te brengen,’ vertelt Boer. ‘De laatste jaren is er op het gebied van veilig werken op hoogte nauwelijks vooruitgang geboekt, te oordelen naar het aantal valongelukken. Het was daarom noodzakelijk de aanpak aan te passen. Bedrijven onderkennen dit. Nu al krijgen wij positieve reacties binnen, men waardeert het dat wij meedenken en constructief meewerken aan een verbetering van de veiligheidssituatie. Voor de betrokken bedrijven kan het alleen maar voordelig uitpakken: een bedrijf dat de systematiek rond het arbozorgsysteem op orde heeft, heeft de zaken ook op het gebied van bijvoorbeeld kwaliteit en milieu op orde. Ik kan me niet voorstellen dat een bedrijf dat helemaal veilig werkt een rommeltje maakt van de rest van de bedrijfsvoering.’

Ook de Arbeidsinspectie zelf ondervindt profijt van de nieuwe aanpak. ‘Wij werken nu landelijk met zes teams met deze methode. Onze activiteiten worden nu meer dan voorheen op elkaar afgestemd. Wij werken projectmatig. Een bedrijf dat in meerdere regio’s actief is, krijgt met verschillende teams van de Arbeidsinspectie te maken. De informatie die wij gezamenlijk verzamelen, wordt gecombineerd, zodat inzichtelijk wordt of bij een bepaald bedrijf sprake is van een patroon. Wij kunnen onze activiteiten daarop afstemmen.’ Men hoopt op deze manier verder bij te dragen aan een daling van het aantal ongevallen als gevolg van werk op hoogte.