Roofs 2016-10-12 Wat is de biodiversiteit van begroeide daken? (premium)

Een belangrijk argument om begroeide daken toe te passen, is dat ze goed zijn voor de biodiversiteit. Maar wat zijn precies de effecten?Klaas van Nierop van de gemeente Groningen brengt één en ander in kaart.

Tijdens een ‘Ervaringen- en inzichtensymposium groene daken’, dat op 4 oktober 2016 werd georganiseerd in het Kargadoor in Utrecht, werden de meest recente ontwikke­lingen op het gebied van begroeide daken besproken. De ­bijeenkomst werd georganiseerd door STOWA en KNW. Onder voorzitter­schap van Christoph Maria Ravesloot van Hogeschool Inholland kwamen diverse experts te spreken over de verschillende eigenschappen van begroeide daken en de toekomstperspectieven. De gemeente Rotterdam is hier zoals bekend een voorloper in, maar ook steden als Amsterdam, Tilburg, Utrecht en Groningen zijn actief met groendaken aan de slag gegaan omdat ingezien wordt dat deze daken een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de waterhuishouding en de biodiversiteit van een stad. Veel steden werken aan een ‘klimaatadaptieve’ inrichting en de markt biedt hiertoe steeds meer mogelijkheden.

Bart Jan Davidse van de Hamburgse HafenCity Universität, Eveline Bronsdijk van de gemeente Rotterdam en Joris ­Voeten van Urban Roofscapes gaven aan hoe in respectievelijk Hamburg, Rotterdam en Amsterdam het beleid is ingericht om de toepassing van begroeide daken te stimuleren. Naast een stelsel van financiële beloningen in de vorm van subsidies en korting op de neerslagheffing wordt de dialoog met gebruikers en de markt gezocht, o.a. in de vorm van kennisbijeenkomsten. Tevens financiert men onderzoeksprojecten, bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van meetmethoden. De gemeente Rotterdam participeert overigens niet in de Green Deal Groene Daken. Hamburg werkt steeds meer met verplichtingen: zo staat inmiddels in het bestemmingsplan dat een vergunning pas wordt verleend als op één of andere manier groen op het dak is gebracht. Bijvoor­beeld verzekeringsmaatschappijen kunnen hier in de toekomst ook een rol in spelen, onder andere door groen op het dak voor te schrijven. In Rotterdam heeft het programma aan maat­regelen dat sinds 2008 is ingevoerd inmiddels geleid tot de toepassing van ruim 220.000 m² groendak op meer dan 250 daken. De markt maakt door innovaties ook steeds beter mogelijk dat begroeide daken op grote schaal kunnen worden toegepast. Enkele voorbeelden hiervan passeerden tijdens de bijeenkomst de revue.

Tijdens de parallelsessies kwam o.a. de biodiversiteit van groendaken aan bod middels een workshop van Klaas van Nierop van de gemeente Groningen, en een vruchtbare discussie met de deelnemers. Omdat aan dit aspect van groendaken in de markt nog dikwijls onvoldoende aandacht wordt besteed, gaan we in dit artikel wat uitgebreider op het onderwerp in aan de hand van de presentatie van Van Nierop.

Biodiversiteit

Een belangrijk argument om begroeide daken toe te passen is dat deze daken een positief effect hebben op de biodiversiteit van de stad. Klaas van Nierop is stadsecoloog. In 2008 is hij een literatuuronderzoek gestart naar de ecologische effecten van groendaken, maar ondanks de claims van de diverse marktpartijen is hierover maar zeer weinig bekend. Waar bestaat, in Nederland, het voordeel voor de natuurwaarden dan uit? Om hier een antwoord op te formuleren, is in 2010 gestart met een veldonderzoek biodiversiteit op zeven daken in de stad Groningen. Van Nierop gaf aan dat met behulp van subsidiegelden veel groendaken zijn aangebracht, maar dat 80% hiervan sedumdaken zijn. Sedumdaken leveren niet of nauwelijks een bijdrage aan de natuurwaarden of waterbuffering. Als we het over het ‘behoud van natuurwaarden’ hebben, hebben we het over zaken als de ontwikkeling van (inheemse) plantensoorten, mossen en paddestoelen en het bieden van een leefbare omgeving aan insecten (wilde bijen, zweefvliegen, kevers), vlinders en vogels.

Van Nierop presenteerde een formule om de natuurwaar-den van groene daken te bepalen, die door dagvoorzitter ­ Ravesloot de Van Nierop Formule werd gedoopt. Deze ­formule luidt:

Natuurwaarde = Oppervlakte x Structuur x Inheemse soorten (planten) x ­Ouderdom x Beheer x Bereikbaarheid - Isolatie x Hoogte

Wat betreft oppervlakte geldt dat hoe meer oppervlakte het dak heeft, hoe groter het effect is. Het meest effect sorteert dan ook een aaneenschakeling van daken, zodat een groter gebied ontstaat waar de effecten kunnen optreden.

Wat betreft structuur geldt: hoe meer lagen, hoe hoger de biodiversiteit. Waar een kruidlaag vooral een effect heeft voor diverse hoge en lage kruiden, heeft de struiklaag op meerdere micromilieus een effect: vogels, amfibieën, muizen, kleine zoogdieren. Dat effect treedt versterkt op bij een boomlaag. Een waterlaag met bijvoorbeeld een vijver is goed voor de ontwikkeling van amfibieën en libellen.

Van Nierop pleitte ervoor de biodiversiteit van de daken zoveel mogelijk af te stemmen op de inheemse soorten omdat die op de betreffende locatie hebben bewezen het het beste te doen. Een groter aandeel van de inheemse plantensoorten levert een grotere natuurwaarde voor de omgeving op.

Met name in stedelijke gebieden kan sprake zijn van een zogeheten isolatie- of eilandeffect. Kolonisatie van/door soorten kan daardoor onmogelijk zijn of meer tijd vragen. Complexere ecosystemen vragen altijd meer tijd on te stabiliseren. De ontwikkeling van natuurwaarden op een bepaalde locatie vraagt dus voor verschillende organismen ouderdom. En dan hebben we het doorgaans over meerdere jaren. Van Nierop liet een schrijnend voorbeeld zien van een daktuin die na een aantal jaar op het dak te hebben gelegen eenvoudigweg weer is verwijderd.

Ecologisch beheer is een vaak veronachtzaamde, maar essentiële factor in het welslagen van het bereiken van een natuurwaarde van het dak. Denk daarbij aan zaken als gefaseerd maaien. Er zijn veel voorbeelden bekend waarbij bloeiende planten met nectar domweg zijn weggemaaid waardoor het positieve effect van het dak weer teniet wordt gedaan.

Tenslotte is het ontstaan van de natuurwaarde van het dak afhankelijk van de locatie. Welke organismen komen op de hoogte van het dak, en welke organismen bevinden zich in de nabijheid van dat dak? Is de locatie kortom bereikbaar voor de organismen om het gewenste effect te bereiken? Is de locatie niet te veel geïsoleerd van de omgeving en is er voldoende rekening gehouden met (het groen en de natuur in) de nabijheid? Groene daken die direct zijn verbonden met het maaiveld scoren beduidend beter. Bodemorganismen, amfibieën en kleine zoogdieren kunnen dan het dak direct bereiken.

Van Nierop vertelde tenslotte dat in 2010-2011 door Sicco van der Brug op tien verschillende groendaken in Groningen een onderzoek is uitgevoerd naar de fauna op het dak. Op deze tien daken waren 100 soorten planten aanwezig (met name composieten) en 17 fauna soortgroepen. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het rapport Groene biotopen op niveau. Een onderzoek naar biodiversiteit op ­vegetatiedaken in Groningen. De conclusie is, dat op het dak bij een juiste handelwijze zeker op een goede manier een volwaardig functionerend ecosysteem te realiseren is.

Christoph Maria Ravesloot geeft aan dat nog geen onderzoek is gedaan naar de onderlinge weging van de verschillende factoren uit de ‘Van Nierop Formule’. Het is dus nog een uitdaging om de formule in getallen uit te rekenen. De vraag is welke factor het zwaarst zou moeten wegen: welke factor beïnvloedt de natuurwaarde in biodiversiteit het meest?

Aanbevelingen

Dit zijn de aanbevelingen van het rapport Groene biotopen op niveau op een rijtje:

• Inzaaien met inheemse plantensoorten in plaats van beplanten met uitheemse soorten en cultivars.
• Gefaseerd maaien en verschralingsbeheer.
• Aanbrengen van nestgelegenheid ter bevordering van de vestiging van wilde bijen.
• Aanbrengen van zonnepanelen: zonnesystemen voor vegetatiedaken bieden schaduw en beschutting tegen wind, wat de daken aantrekkelijk maakt voor dieren om voedsel te zoeken of te nestelen.