Roofs 2021-05-62 "Waarom zijn vegetatiedaken niet de standaard?

Aan tafel met… Jip Louwe Kooijmans

In deze rubriek laat Roofs markante personen van binnen en buiten de dakenbranche aan het woord. De insteek is om de visie en de persoon achter die visie voor het voetlicht te brengen.

Nolanda Klunder

Precies een jaar geleden, in mei 2020, vond de kick-off plaats van het Nationaal Daken Plan. Deze coalitie, de voortzetting van de Green Deal Groene Daken (2014-2019), bestaat inmiddels uit zo’n zestig aangesloten partners: bedrijven, koepelorganisaties, kennisorganisaties, overheden en burger-initiatieven. “Onze ambitie is dat elk dak multifunctioneel gebruikt wordt,” vertelt waarnemend voorzitter Jip Louwe Kooijmans, die met Friso Klapwijk, Laura van Heeswijk, Dinand Ekkel en Henk Vlijm het bestuur vormt. “In het huidige tempo duurt het 750 jaar voordat elk dak groen is. Maar gemiddeld elke 30 jaar wordt een dak vervangen. We kunnen in theorie dus in 30 jaar klaar zijn. Waarom gebeurt dat dan niet?” Eén jaar Nationaal Daken Plan, een goed moment om met Jip Louwe Kooijmans aan tafel te gaan zitten.

Altijd meer dan niets

Het uitgangspunt van het Nationaal Daken Plan is dat we in Nederland weliswaar weinig ruimte hebben, legt Louwe Kooijmans uit, maar bijna onbeperkte ruimte op het dak. “Die ruimte moet daar niet nutteloos blijven liggen maar gebruikt worden voor biodiversiteit, zonne-­energie en waterbuffering en liefst de combinatie daarvan. Het dakenlandschap heeft uiteenlopende eigenaren: woningcorporaties, particulieren, overheidsinstituten en commercieel vastgoedeigenaren. Als je wilt dat die wat gaan doen, kan je dat met beleid financieel stimuleren. Dat is daarom een van onze speerpunten. Een tweede speerpunt is dat je verandering kunt bewerkstelligen door de regelgeving aan te passen. Stel je voor dat de eis van multifunctioneel gebruik van het dak in het BBL (Besluit ­Bouwwerken Leefomgeving) wordt opgenomen. Dus we lobbyen voor regelgeving. Ten derde is het van belang dat er genoeg vakmensen zijn die al die multifunctionele daken kunnen aanleggen, dus het NDP zoekt verbinding met onderwijsinstellingen om de benodigde kennis in het onderwijs te incorporeren. Het vierde speerpunt is dat we in Nederland onze mindset moeten veranderen. Mensen moeten gaan beseffen dat we ruimtegebrek ervaren terwijl we de ruimte gewoon leeg hebben liggen – maar dan op een plek waar te weinig mensen aan denken.”

Multifunctionele daken kunnen bij nieuwbouw aangebracht worden, maar we moeten ook de bestaande bouw niet over het hoofd zien, aldus Louwe Kooijmans: “Bestaande gebouwen hebben een constructie die misschien beperkt wat mogelijk is. Maar een beperking betekent niet dat er niets meer mogelijk is. Er kan altijd meer dan niets.”

Tuin op de uitbouw

“Ik ben opgegroeid in een rijtjeshuis. Mijn ouders besloten op een dag in 1977 dat ze een uitbouw wilden. Maar mijn moeder vond het zonde om een stuk tuin kwijt te raken en natuur te laten wijken voor mensen. Bij de Olympische Spelen van 1972 in München had het Olympisch dorp groendaken en dat bracht mijn moeder op het idee om de tuin voort te zetten op het dak van de uitbouw. Er bestonden natuurlijk nog geen prefab-elementen voor groendaken, dus mijn vader en ik – ik was elf – gingen gewoon aan de slag, met wat tips van een bevriende architect. Een laag piepschuim, worteldoek erop, aarde eroverheen. In hoofdlijnen is een groendak heel overzichtelijk, het was een fluitje van een cent. Dat groendak ligt er nu al bijna 45 jaar. De huidige bewoners kweken er tomaten. Als vegetatiedaken zo een­voudig aangelegd kunnen worden, waarom zijn ze dan niet de standaard?”

Vogels

Louwe Kooijmans is niet alleen waarnemend voorzitter van het NDP, maar ook Teamhoofd Stad bij de Vogelbescherming en schrijver van negen boeken over vogels. “Ik ben van kinds af aan al geïnteresseerd in vogels, maar in eerste instantie werkte ik niet in die branche. Ik was sociaal-cultureel werker in Amsterdam. Ik kwam in 2007 bij de Vogelbescherming, toen de huismus op de rode lijst terechtkwam. Huismussen hebben hun nestplaats onder dakpannen, dus als je die wilt helpen kom je op het grensgebied van natuurbescherming en bouw. De gedachte was tot dan toe dat natuur stopt bij de grens van de bebouwde kom, maar dat is natuurlijk onzin.” Een ander verkeerd denkbeeld is dat natuurbe­scherming de bouw vertraagt, legt Louwe Kooijmans uit. “Zo zwart-wit is het niet: je moet de twee disciplines bij elkaar zien te brengen. In mijn baan bij de Vogelbescherming gaat het erom hoe de belangen van uiteenlopende partijen kunnen worden samengebracht. Daarbij heb ik veel aan mijn ervaringen als sociaal werker.”

Hellende daken zijn de broedplaats van de huismus en de gierzwaluw, vertelt Louwe Kooijmans. “Aan platte daken met bitumen hebben vogels niks. Een vogel maak je blij met vegetatiedaken. Extensieve vegetatiedaken bieden in hun substraatlaag voedsel voor vogels: larven en eieren van insecten en in het najaar zaad. Bij een goede substraatlaag is er ook nog bodemleven dat als voedsel kan dienen. Je kunt nog een stap verder gaan en het dak verder voor ze inrichten, met gevarieerde planten, nestkasten, dood hout dat insecten aantrekt, een insectenhotel en een vogelbadje. Dat zijn de Vogeldaken die de Vogelbescherming samen met Sempergreen ontworpen heeft.”

Scholeksters nestelen wel op kale platte daken. Louwe Kooijmans: “Scholeksters zoeken hun voedsel in de omgeving. Hier geldt, zoals altijd: het dak staat niet op zichzelf. Thema’s als biodiversiteit, wateroverlast en klimaat­adaptatie zijn allemaal groter dan het dak alleen. Zo is het ook met vogels. Een vogel gebruikt een dak, groen of niet, alleen als de omgeving ook aantrekkelijk is en voedsel biedt.”