Roofs 2024-10-29 In een beschaafd land

Veilig en gezond werken

Vanaf 1999 is er in de politiek en tussen werkgevers en werknemers gesproken over zwaar werk en de uitstroom naar de WAO. Arbouw heeft in 1999 onderzoek gedaan en advies uitgebracht aan werkgevers en werknemers. Ook toen was al helder dat mensen met een zwaar beroep het niet kunnen volhouden tot de AOW-gerechtigde leeftijd. Er was destijds AOW bij 65 jaar en de VUT maakte het vaak mogelijk om op 62-jarige leeftijd te stoppen.

Destijds zijn niet alleen door Arbouw rapporten geschreven en aanbevelingen gedaan met als doel de werknemers in goede gezondheid de AOW-leeftijd te laten halen. Ook was op dat moment duidelijk dat de uitstroom van werknemers ongewenst was. Ongewenst omdat kennis en vakmanschap verloren gaat; ongewenst omdat er een tekort aan medewerkers is, ongewenst omdat het niet past in een ontwikkeld en beschaafd land om werknemers op deze manier af te danken.

Er lijkt niet veel veranderd. Nog steeds gaan veel werknemers niet gezond met pensioen. De discussie lijkt vooral te gaan over de financiering en hoe komen we van deze niet-productieve werknemers af. Belangijker lijkt mij de vraag: wat gaan we doen om te zorgen dat er geen of minder zware beroepen zijn?

Vanaf 1999 was het eerst leeftijdsbewust personeelsbeleid, daarna hebben we het heel lang gehad over duurzaam inzetbaar. Duurzaam inzetbaar is gestart als een taak voor de werkgever en is langzaam verschoven naar een probleem voor de werknemer. Verschoven in die zin dat de werknemer moet zorgen dat hij scholing en opleiding volgt en in goede conditie blijft.

Vakbonden, werkgevers en SZW hebben een akkoord over eerder stoppen met werken voor mensen met zware beroepen. Er zijn nog wel wat hobbels te nemen. Zo zijn nog niet in alle sectoren de zware beroepen bepaald. Met betrekking tot de uitkering lees ik dat de werkgever moet opdraaien voor de kosten.

Er is in de regeling ook iets vaags afgesproken over het verminderen van langdurige blootstelling aan zwaar werk. Wat en hoe is onduidelijk. Per CAO moet worden vastgesteld wat een zwaar beroep is en waar de inkomensgrens komt te liggen. Als je veel verdient, heb je geen recht op deze regeling. Ik heb ook nog ergens gelezen dat het betaalbaar moet blijven. Er mag maar een maximaal aantal personen gebruik maken van de regeling.

Allemaal mooi. De vraag die sinds 1999 onvoldoende is ingevuld, is hoe we de blootstelling gaan verminderen. Wel lees ik dat VWS gaat snijden in preventie en voorlichting. Dat kan zomaar betekenen dat het enige overgebleven onafhankelijke instituut dat zich met veiligheid en gezondheid op de werkvloer bezighoudt (het RIVM) moet stoppen met dat werk.

Waarop baseren we dan de preventieve aanpak? Op onze onderbuik of niet onderbouwde suggesties van handige verkopers van ideeën?

Ik heb eens, in 1975, een traditionele zandcement vloerenlegger ontmoet. Elke dag om 07.30 uur op de bouw, bakje koffie tijdens de ochtendschaft, even bijkomen en rusten tijdens de lunch en halverwege de middag weer een koffie. Om 15.30 uur had hij zijn meters op z’n gemak gemaakt en ging hij huiswaarts. Zo’n 35 jaar later was ik op een bouwplaats en kwam ik hem weer tegen. Hij was nog steeds vloerenlegger. Uiteraard even bijgepraat en hem gevraagd hoe het kwam dat hij niet was uitgevallen. Dat was volgens hem heel simpel. Als je te veel van jezelf vraagt, kun je korte dagen maken en snel veel geld vergaren, maar later betaal je dat terug doordat je vervalt in een uitkering. Daar had hij geen zin in.

In de nieuwe regeling moeten de werkgevers de overbrugging naar de AOW en het pensioen financieren. De vervuiler betaalt en de werkgever heeft daarmee een motief om preventie in te vullen. Uiteraard heeft de bouw deze financiële consequentie met een collectieve regeling als directe kostenpost weggehaald bij de bedrijven. (Er mocht eens een ‘incentive’ ontstaan om iets aan preventie te doen.) We vergeten daarbij gemakshalve dat het geld wel moet worden opgebracht en wentelen de lasten van het niet werken aan preventie af op het collectief.

Het regelen van een uitkering is netjes, maar het is dweilen met de kraan open. Eigenlijk zouden we in een beschaafde samenleving moeten kiezen voor effectieve preventie. Dit was 25 jaar geleden, in het Arbouw-rapport, de belangrijkste aanbeveling aan werkgevers en werknemers.

Effectieve preventie zorgt dat vaklieden tot de AOW-gerechtigde leeftijd in de bedrijfstak kunnen blijven. Zonder collectieve aanpak is de werkgever aangewezen op zijn RI&E en zijn Arbodienst om de werknemers gezond oud te kunnen laten worden. Dit is denk ik inefficiënt en suboptimaal, maar we zijn een beschaafd land en daarom gaat het vanaf 2025 wel lukken.

Adri Frijters