Roofs 2024-10-67 Het wonderlijke brein: een bron van kracht én risico’s op de bouwplaats

Column Harry Tweehuysen

Het menselijk brein is een fascinerend fenomeen. Het stuurt alles aan wat we doen en maakt ons tot wie we zijn. Zonder ons brein zouden we niet in staat zijn om de complexe bouwwerken te realiseren die de wereld veranderen. Het stelt ons in staat om te plannen, problemen op te lossen en samen te werken in gevaarlijke omgevingen, zoals bij werken op hoogte. Maar net zoals het ons grote successen laat boeken, is het ook een bron van risico’s. Onbewuste denkprocessen kunnen leiden tot onveilig gedrag, met soms desastreuze gevolgen.

Dit contrast tussen ons denkvermogen en de risico’s die het met zich meebrengt, is een belangrijk aandachtspunt voor leidinggevenden in de bouw, zeker wanneer het aankomt op werken op hoogte. Werken op steigers, daken en hoogwerkers brengt onmiskenbare risico’s met zich mee, en niet zelden komen ongevallen voort uit beslissingen die in een fractie van een seconde worden genomen – of juist uit routines die ons brein onbewust laat inslijten.

Het brein beïnvloedt ons gedrag en is niet altijd even goed in het inschatten van gevaren. Het brein leert dingen gewoon te vinden en gevaren blijven onvoorspelbaar.

Ons brein heeft de neiging om sommige risico’s te onderschatten, vooral wanneer we ons in situaties bevinden die bekend aanvoelen of wanneer we al jaren dezelfde taken uitvoeren. Herhaling zorgt ervoor dat we op de automatische piloot gaan werken. Dit kan handig zijn voor de snelheid van werkprocessen, maar is gevaarlijk wanneer het om veiligheidsmaatregelen gaat.

Mensen zijn gewoontedieren. Zodra we een taak vaak genoeg hebben uitgevoerd, worden we minder alert op de mogelijke risico’s, omdat ons brein de situatie als veilig interpreteert. Het voelt immers vertrouwd. Bij werken op hoogte kan dit betekenen dat een werknemer misschien vergeet zijn harnas vast te maken of even snel een trap opklautert zonder zich goed vast te houden. Het brein wil energie besparen en zal zoeken naar de meest efficiënte route, niet per se de veiligste.

Naast de interne processen in ons brein spelen ook externe factoren een rol. Een veel voorkomende valkuil in de bouw is de sociale druk van de groep. Als leidinggevende moet je je bewust zijn van de dynamiek op de werkvloer. Medewerkers die elkaar willen bijbenen of indruk willen maken, zijn eerder geneigd om risico’s te nemen. De invloed van collega’s kan soms zelfs sterker zijn dan een rationeel veiligheidsbesef. Het brein wil erbij horen en zal, vaak onbewust, meegaan in het gedrag van de groep. Dit is ook een belangrijke reden waarom veiligheidsregels niet altijd worden nageleefd, zelfs als iedereen op de hoogte is van de risico’s.

Hier ligt een duidelijke taak voor leidinggevenden: creëer een cultuur waarin sociale veiligheid vooropstaat. Het moet normaal zijn om elkaar aan te spreken op onveilig gedrag. Mensen moeten het gevoel hebben dat ze vragen mogen stellen of fouten mogen toegeven zonder angst voor repercussies. Dit soort cultuur stimuleert werknemers om niet alleen voor hun eigen veiligheid, maar ook voor die van hun collega’s verantwoordelijkheid te nemen. Het gevoel van een team zorgt ervoor dat medewerkers eerder geneigd zijn om elkaar te beschermen, wat direct bijdraagt aan de veiligheid op de bouwplaats.

Om veilig gedrag te bevorderen, moeten leidinggevenden zich niet alleen richten op regels en voorschriften, maar ook op het begrijpen van hoe het brein werkt. Weten waarom mensen risico’s nemen, biedt de mogelijkheid om daarop in te spelen. We moeten veiligheid niet alleen als een verantwoordelijkheid, maar ook als een gewoonte te zien. Maak veiligheid onderdeel van de dagelijkse routine, zodat het net zo vanzelfsprekend wordt als ademhalen.

Dit kan bijvoorbeeld door regelmatig trainingen en herhalingsoefeningen te organiseren, die zich richten op het belang van alert blijven, zelfs bij bekende taken. Ook visuele reminders op de werkplek en regelmatige gesprekken over veiligheid houden de aandacht scherp. Het openlijk waarderen van veilig gedrag kan daarnaast helpen om de hersenen te motiveren. Het brein reageert sterk op positieve prikkels, en het “belonen” van veilig gedrag kan ervoor zorgen dat medewerkers bewust kiezen voor veiligheid, zelfs wanneer de routine dreigt toe te slaan.

Conclusie

Leidinggevenden in de bouw spelen een cruciale rol in het waarborgen van de veiligheid op de werkvloer, vooral bij werken op hoogte. Het menselijk brein is een krachtig hulpmiddel, maar ook een valkuil. Door inzicht te krijgen in hoe denkprocessen werken, kunnen leidinggevenden strategieën ontwikkelen die risicovol gedrag verminderen en een cultuur van veiligheid stimuleren. Want uiteindelijk is veiligheid geen kwestie van regels naleven, maar van weten hoe we ons brein en gedrag kunnen sturen in de richting van veiligheid – voor onszelf én voor elkaar.

Harry Tweehuysen