Roofs 2025-01-54 Natuurinclusieve daken nader bekeken

Special MVO

Om wat meer groen toe te voegen aan de gebouwde omgeving zijn daken bij uitstek geschikt. Maar hoe maak je een dak natuurinclusief? Ben je er met het plaatsen van een bijenhotel of komt er meer bij kijken? Een overzicht.

Tekst: Gerard Vos

De biodiversiteit staat in Nederland onder druk. Een mooie kans om biodiversiteit te versterken, is de aanleg van groendaken en het plaatsen van nestkasten. Door in stedelijk gebied groendaken aan te leggen, creëer je een klimaatbestendige stad, waar de daken voor verkoeling zorgen en wateroverlast wordt beperkt.

Natuurinclusief ontwerpen en bouwen is essentieel voor plant- en diersoorten, maar ook voor de mens en onze leefomgeving. Niet iedereen denkt daar overigens zo over. Zo verviel onlangs de verplichting om bij nieuwbouw en grootschalige renovatieprojecten nestplekken voor vogels te realiseren. Met dit niet bepaald milieuvriendelijke gebaar zette minister Mona Keijzer het bestaan van vogels - zoals de huismus, zwaluw, spreeuw en slechtvalk - verder onder druk.

Het van tafel vegen van de nestkasten gaat ten koste van jarenlang overleg tussen bouwbedrijven, natuurorganisaties en ambtenaren. “Een gemiste kans”, reageerde de Vogelbescherming in het Algemeen Dagblad. Maar de Vogelbescherming benadrukte tegelijkertijd dat natuurinclusief bouwen niet te stoppen is.

Wat is natuurinclusief bouwen?

Praat je over natuurinclusief bouwen, dan speelt het dak een belangrijke rol. Maar wat verstaan we eigenlijk onder natuurinclusief bouwen? Bij natuurinclusief bouwen integreer je de natuur in, op en rondom gebouwen. Denk hierbij aan maatregelen als het aanleggen van groene daken en gevels en het creëren van nestplekken voor vogels en vleermuizen op het dak of in de gevel. Het doel is om de biodiversiteit te versterken en het milieu te verbeteren.

Daarnaast kan het dak bijdragen aan de energie-efficiëntie van het gebouw. Dit door isolatie of reflecterende dakbedekking aan te brengen of door zonnepanelen te installeren. Soms kunnen zonnepanelen en groene daken gecombineerd worden, dit bevordert dan de duurzame elektriciteitsproductie en de biodiversiteit. Een groendak draagt bij aan een gezondere leefomgeving. Er is uitputtend onderzoek gedaan naar groen en water. Deze natuurlijke elementen hebben een kalmerend effect op de mens, bevorderen het algemene welzijn en zijn stress reducerend.

Voordelen natuurinclusief dak

Onder andere in de publicatie Facts & Values Multifunctionele Daken van het Nationaal Dakenplan (juni 2023) wordt een aantal voordelen van natuurinclusieve/multifunctionele daken genoemd.

Soorten daken

Qua daken zijn er drie mogelijkheden: een extensief dak, een intensief dak of een natuurdak. In dit artikel gebruiken we groendak als verzamelterm van de voornoemde daken.

• Een extensief dak bestaat uit een dunne grondlaag van ongeveer vier tot zeven centimeter. Hierop groeit mos of sedum.
• Een intensief dak bestaat uit een dikke substraatlaag van zo’n 80 tot 120 centimeter. Hierop kunnen bomen, struiken, grassen, kruiden en planten groeien, een echte tuin maar dan op hoogte.
• Een natuurdak heeft een substraatlaag tussen de twintig en veertig centimeter. Er staan grassen, kruiden of struiken op, maar het dak kan ook bestaan uit zand, grind of schelpen.

Gezondheid

Met een groendak verbeter je niet alleen de biodiversiteit, maar wordt ook de luchtkwaliteit op de lange termijn verbeterd. Bomen, groene daken, heggen en groene wanden staan bekend om hun luchtzuiverend vermogen. Ze fungeren als natuurlijk filter. Ze zorgen voor een afname van concentraties fijnstof en schadelijke gassen in de lucht. Dit is wel afhankelijk van de lokale situatie en het soort groen.

Hoe hoger de concentratie schadelijke stoffen, hoe sneller ze worden afgebroken door planten. Hoe meer licht, hoe beter de zuivering. Bij de planten zijn de vlinderstruik, de Gelderse roos en de Japanse bottelroos goede fijnstof afvangers. Klimop is ook een goede luchtzuiveraar. 1m2 klimop vangt vier tot zes gram fijnstof per jaar af, een sedumdak 0,15 gram/m2 (bron: De Groene Stad). Bomen die veel fijnstof afvangen zijn naaldbomen zoals de douglasspar. Verder vangen de haagbeuk, de paardenkastanje en de steeneik veel fijnstof af.

Dak in stedelijk gebied

Een groendak kun je ook inzetten als klimaatadaptief instrument. Groendaken verkoelen namelijk stedelijke gebieden. Veel steden zijn dicht en hoog bebouwd en hebben weinig vegetatie. Dit zorgt ervoor dat er weinig schaduw en verdampingskoeling is. Tel daar veel asfalt van wegen en daken bij op en er is sprake van een hitte-eiland effect. Overdag warmt een dak dan flink op en ‘s nachts koelt het dak te weinig af. In een stad als Den Haag is het in een gebied met hitte-eilanden meer dan tien graden warmer dan in de gebieden buiten de stad. (Bron: Studie ‘The effect of heatwaves on vulnerable population groups in The Hague, Sylvia Bergh, Ashley Richard Longman en Erwin van Tuijl).

Uit een factsheet van de Green Deal Groene Daken komt nog een ander voordeel van een groen dak naar voren. Het blijkt dat de binnentemperatuur onder groene daken tot 4 °C lager kan zijn dan bij een traditioneel dak.

‘Platte daken met zwart bitumen kunnen op een warme zomerdag 80 °C worden. Een groendak wordt onder dezelfde omstandigheden niet warmer dan circa 40 °C. Dat betekent dat er in elk geval op de bovenste verdieping minder gekoeld hoeft te worden met een airco. Op oudere daken - van voor 1987 - kan dit een besparing geven van 75 procent op energie voor een airco’, zo blijkt uit de factsheet. Een bijkomend voordeel is dat je daarmee ook voorkomt dat airco’s warme lucht uitspuwen en het stedelijk hitte-eilandeffect versterken.’

Dak en waterbeheer

Een groendak absorbeert en buffert regenwater. De vegetatie en substraatlaag houden het water vast. Hiermee vertraagt het de regenwaterafvoer naar de riolering. Bij heftige stortbuien en langere perioden met zware regenval zal het riool niet verstopt raken of overstromen.

Je kunt gebruikmaken van een detentie- of retentiedak. Een dententiedak is een oplossing voor een dak met afschot. Deze zorgt voor een vertraagde afvoer van regenwater door de plaatsing van verschillende lagen. Ook in verzadigde toestand wordt het regenwater volledig gebufferd en gecontroleerd afgevoerd. Een retentiedak is voor daken zonder afschot die meer water moeten bufferen dan een regulier groendak. Hier wordt het water in retentiekratten opgevangen en vertraagd afgevoerd.

Nestkasten, insectenhotels en vleermuizen

Een dak kun je inrichten met een nestkast voor vogels en vleermuizen. Met een nestkast draag je niet alleen bij aan de biodiversiteit, maar help je ook met het biologisch bestrijden van bijvoorbeeld de eikenprocessierups. Een andere mogelijkheid op het dak is het plaatsen van insectenhotels.

Hiermee bied je bijen en vlinders een onderdak. Ze dragen bij aan de bestuiving van bloemen en gewassen en dragen daarmee bij aan onze voedselvoorziening. Ook voor vleermuizen is er plek in het dak. Zonder de structuur van het dak in gevaar te brengen kunnen schuilplekken voor vleermuizen worden gecreëerd.

Corridor

In groter perspectief kunnen daken dienen als verbindingen tussen verschillende delen van de stad of natuurgebieden. Ze vormen een ‘groene corridor’ voor dieren. Een recent voorbeeld hiervan is de aanleg van de Hofpleinlijn.

Financieel gewin

Niet alleen versterkt een groendak de ecologische veerkracht. Er zijn ook diverse financiële voordelen. Eigenlijk is het heel simpel. Een groendak verbetert de thermische isolatie van een gebouw. Dit leidt tot lagere kosten voor verwarming en koeling. Verder verhoogt een groendak de vastgoedwaarde. Ze dragen bij een lagere operationele kosten en hebben een duurzaam imago. Door een verminderde kans op waterschade kan een lagere verzekeringspremie het gevolg zijn. Tot slot komen veel groendaken in steden en gemeenten in aanmerking voor subsidie of belastingvoordeel. Hiermee kun je de initiële investeringskosten verlagen.

Nadelen natuurinclusief dak

Vanzelfsprekend kleven er ook nadelen een groendaken. Wat de kosten betreft kunnen de initiële kosten hoger uitvallen dan bij een traditioneel dak. Extra materiaal, substraat, drainage, isolatie en planten, brengen allemaal kosten met zich mee. Daarnaast zijn de arbeidskosten vaak hoger voor het meer specialistische werk. Bij groendaken is periodiek onderhoud nodig. De afwatering moet goed blijven functioneren en de beplanting moet in goede staat worden gehouden.

Een groendak is ten opzichte van een traditioneel dak complex. Er zijn goede drainage- en waterbeheersystemen nodig om het water niet in de gebouwstructuur door te laten dringen. Om ervoor te zorgen dat planten tijdens droge periodes niet uitdrogen, kan er een extra irrigatiesysteem nodig zijn.

Waar staan we met natuurinclusieve daken?

De nieuwe Omgevingswet - die op 1 januari 2024 is ingegaan - ondersteunt het bevorderen van biodiversiteit, het verbeteren van de waterhuishouding en het verminderen van de gevolgen van klimaatverandering. In de nieuwe Omgevingswet is getracht om de regels voor de fysieke leefomgeving eenvoudiger, sneller en flexibeler te maken. In de wet wordt veel ruimte gegeven voor de aanleg van groene daken.

Je ziet dat veel grote gemeenten zoals Utrecht, Den Haag en Rotterdam natuurinclusiviteit al meenemen in de agenda. Zij stimuleren het gebruik van groendaken door subsidies toe te kennen. Gemeenten kunnen via hun bestemmingsplannen of gemeentelijke verordeningen ook eisen vaststellen voor vergroening van daken bij nieuwbouw of verbouwingen. Een gemeente kan er ook voor zorgen dat een groene dak vergunningsvrij kan worden aangelegd. Hiermee verlaag je de drempel voor bewoners en bedrijven om daken te vergroenen.