Roofs 2025-05-66 The Shed is een uitschuifbare cultuurmachine in het hart van Manhattan, New York

Internationale daken

In de zich razendsnel ontwikkelende wijk Hudson Yards in Manhattan staat een gebouw dat even dynamisch is als de stad waarin het zich bevindt – The Shed. En hoewel die naam doet denken aan een schuurtje in je achtertuin, waarvan je twijfelt of je het moet slopen en vervangen voor een echt tuinhuis, gaat het hier in werkelijkheid om een architectonisch en technisch hoogstandje dat zich letterlijk kan uitstrekken voor zijn bezoekers.

Tekst: Joep Klerx

Dit knappe staaltje techniek is ontworpen door Diller Scofidio + Renfro in samenwerking met Rockwell Group en opende zijn deuren in 2019. Het vormt een van de meest flexibele culturele instellingen ter wereld en is bedoeld voor alles wat zich aan de grenzen van kunst, muziek, performance en technologie bevindt. In de kern is The Shed dus een ruimte voor creatieve expressie en, zoals vaker bij zulke ruimtes, is het omhulsel zelf ook een creatieve expressie.

Verplaatsbare architectuur

Wat The Shed uniek maakt, is niet alleen wat er zich ín het gebouw afspeelt, maar vooral wat het gebouw zelf doet. Het bestaat uit een vaste kern met galerieën, repetitieruimtes en kantoren, maar daaroverheen ligt een mobiele, telescopische omhulling die op rails naar buiten kan worden gerold. Zo ontstaat een extra ruimte van ongeveer 1.500 m² die gebruikt kan worden voor concerten, tentoonstellingen, modeshows of grootschalige installaties. Het duurt in theorie slechts vijf minuten om The Shed van een gesloten gebouw naar een halfopen evenementenhal te rollen – en weer terug. Maar, door alle voorbereidende werkzaamheden – zoals het loskoppelen van bekabeling, het inspecteren en invetten van het tandwiel-en-railsysteem, het vervangen van de olie van de motoren, het verwijderen van de rubbers op de rails en het inspecteren en insmeren van de rails en de wielen – neemt het openrollen van het dak in de praktijk wel iets meer tijd in beslag.

Die verschuifbare omhulling – ook wel de telescoping outer shell genoemd – is de blikvanger. Hij is gebouwd met een stalen diagrid-frame – een diagonale vakwerkstructuur – en bespannen met ETFE-panelen: een lichtgewicht, doorschijnend kunststof dat slechts een fractie van het gewicht van glas heeft. Het geheel weegt zo’n 3.600 ton, maar dankzij het gebruik van ETFE is het relatief licht gebleven voor zijn omvang. Het ETFE is verwerkt in kussens die bestaan uit drie lagen, gevuld met lucht en opgespannen in aluminium frames. Nadat de kussens gevuld zijn met lucht, is het materiaal bewerkt, waardoor het is verhard, zodat de diamanten vorm ook behouden blijft als de luchtdruk afneemt. De uitgeharde kussens isoleren uitstekend en laten zacht licht door, zonder dat het eronder oncomfortabel warm wordt. Dit materiaal is bestand tegen UV, weersinvloeden en verkleuring, en zorgt voor natuurlijk licht in de overdekte ruimte.

De schuivende kap rust op ongemotoriseerde, zogenaamde bogies – wielstellen zoals we die kennen uit de treinwereld – met een diameter van 1,8 meter die zich over de rails verplaatsen. De hele beweging wordt aangedreven door lineaire motoren die op het dak liggen, waar de vaststaande constructie en de kap elkaar raken en zorgen ervoor dat de constructie over een met staal versterkte betonnen rails kan rollen. De rails waarover de bogies rollen zijn in het plein geïntegreerd en het geheel beweegt zo soepel dat het met slechts één enkele operator kan worden aangestuurd. Ook hier een kanttekening: tijdens het uitschuiven zijn er altijd nog zo’n vijftien medewerkers nodig om de shift op bepaalde punten in de gaten te houden. Dankzij slimme besturing en veiligheidssystemen stopt het dak automatisch bij obstakels en kan het bij harde wind of stormstand automatisch worden vergrendeld. Het dak schuift puur op elektromagnetische aandrijving. Grappig detail: het beweegbare omhulsel wordt aangedreven met 90 pk – dat is ongeveer net zoveel vermogen als een Volkswagen Golf.

De fundering van het gebouw is ook bijzonder: vanwege de ligging bovenop het dek van het spoorwegemplacement van de West Side Yard, moest de draagconstructie tussen de bestaande sporen worden ingeplant zonder deze te onderbreken. Hiervoor werden zogenaamde caissons gebruikt: diepe, holle betonnen funderingselementen die tussen de rails tot op de rotslaag zijn afgezonken. Ze vormen de onzichtbare, maar cruciale steunpunten waarop het hele stalen platform rust. Daardoor zijn de ondersteunende pilaren van The Shed als het ware ‘tussen de rails geperst’ – een complex staaltje coördinatie tussen architectuur, civiele techniek en openbaar vervoer.

Lof én kritiek

Hoewel The Shed veel wordt geprezen als een van de belangrijkste culturele toevoegingen aan New York van de afgelopen decennia, was er vanaf het begin ook kritiek. Er waren zorgen over het tijdelijk afsluiten van het publieke plein onder het dak, bijvoorbeeld tijdens Fashion Week, en over de 50 miljoen dollar subsidie die naar een nog ongebouwd gebouw ging. Ook ontstond er in 2019 controverse toen bestuurslid Stephen Ross een fundraiser organiseerde voor Donald Trump, wat leidde tot protesten en zich terugtrekkende kunstenaars. Daarnaast stellen critici dat The Shed, hoe inclusief het zich ook presenteert, onbedoeld symbool is geworden voor de toenemende ongelijkheid in de stad: een futuristisch podium midden in een wijk die voor veel New Yorkers financieel buiten bereik ligt. Juist deze spanningsvelden maken het gebouw tot meer dan een technisch wonder — het is ook een spiegel van de status van de stad New York.

Meer dan een dak

Het dak is letterlijk en figuurlijk grensverleggend. In plaats van functies vast te timmeren, laat het mogelijkheden open. Zo wordt het dak – of liever gezegd: de uitschuifbare huid – onderdeel van een grotere stedelijke ambitie: om ruimte niet alleen te ontwerpen, maar ook te laten ontstaan door gebruik. Door letterlijk plaats te maken als dat nodig is – en zich terug te trekken als dat niet zo is – gedraagt The Shed zich anders dan ‘normale’ bouwwerken. Het dak is niet alleen een overdekking, maar ook een verplaatsbare muur, een façade, een tribune, een poort, een theaterzaal, noem maar op. Architect Elizabeth Diller noemde het gebouw dan ook ‘an infrastructure for art’, in plaats van een kunstgebouw. En dat is precies wat het zo fascinerend maakt: het is niet de vorm, maar de flexibiliteit die het gebouw zijn karakter geeft.

In een tijd waarin flexibiliteit en multifunctionaliteit in steden steeds belangrijker worden, is The Shed misschien wel een voorbode van hoe gebouwen zich in de toekomst zullen gedragen. Een dak dat zich aanpast aan zijn gebruikers – dat moet haast wel als muziek in de oren klinken van architecten, techneuten en cultuurliefhebbers. Of het met een kostenplaatje van 475 miljoen dollar ook vooral muziek is voor de rijken, dat laten we nog even in het midden.