Roofs 2025-05-76 Lessen van het natuurdak van de Peperklip

Hoe is het nu met ...

Vijf jaar geleden was De Peperklip in Rotterdam veelvuldig in het nieuws. Het gebeurt ook niet iedere dag dat er een dak van 630 meter lang met een oppervlakte van 7.600 m2 vergroend wordt. Daarmee was Nederlands langste natuurdak een feit. Ruud Kempen van Van der Tol Hoveniers blikt terug en vertelt over de geleerde lessen

Tekst Gerard Vos

Het iconische Rotterdamse woongebouw De Peperklip is van de hand van de onlangs overleden architect Carel Weeber. Hij hekelde de kleinschalige woningbouw van de jaren 70, dat stond voor hem voor de ‘nieuwe truttigheid’. Als reactie hierop ontwierp hij grootschalige, grootstedelijke, sociale nieuwbouw waaronder De Peperklip in Rotterdam.

De Peperklip is te vinden in de Rosestraat in de wijk Feijenoord. Het gebouw is bijna vijfhonderd meter lang en heeft de vorm van een opengebouwen paperclip. Het huisvest 549 sociale woningen. Bij de ronde uiteinden is het gebouw acht etages hoog, in het middengedeelte vier etages.

Kleurrijke containers

De gevel bestaat uit prefab betonelementen die voorzien zijn van tegels in wit, grijs, rood, lichtblauw en okergeel. Een dikke knipoog naar de kleurrijke containers van de overslag die vroeger tegenover het pand stonden opgesteld.

Opvallend is het binnenterrein. Deze beschutte, groene ruimte wordt veel gebruikt als speelruimte voor kinderen in de buurt. Eind 2020 is er een start gemaakt met de aanleg van een vernieuwde binnentuin. Deze sluit aan bij het ontwerp van het natuurdak. Met het idee om samen de biodiversiteit van de omgeving te bevorderen.

Natuurdak

Ruud Kempen van Van der Tol hoveniers was van meet af aan betrokken bij dit grootschalige droomproject. “We hebben De Peperklip vijf jaar geleden voorzien van een natuurdak. We hebben het dak samen met de gemeente Rotterdam en de opdrachtgever woningcorporatie Vestia (inmiddels Hef Wonen, red.), ontworpen. In volume is het een groot werk. Er was wel een beperkende factor en dat is het dragend vermogen van het dak. We konden hier niet heel dikke lagen substraat neerleggen.”

Vanwege het maximale draaggewicht van 150 kilogram was een intensieve opbouw geen optie, maar onder het motto ‘het oog wil ook wat’ ontstond het idee voor een natuurdak. Dit zorgt niet alleen voor meer biodiversiteit, maar maakt het uitzicht vanaf de hogere verdiepingen aan de kopse kanten ook een stuk interessanter dan een traditioneel grinddak.

Een waardevolle leerervaring

Kempen: “Feitelijk is het een traditioneel sedumdak. Op een aantal versterkte punten hebben we verhogingen aangebracht om meer variatie in de vegetatie te creëren. Hoewel de begroeiing zich in de afgelopen vijf jaar grotendeels heeft ontwikkeld tot een stabiel sedumdak, laat dit zien hoe goed sedum gedijt in dunne substraatlagen. Door heuvels en boomstammen toe te voegen, hebben we extra structuur en diversiteit gecreëerd, waardoor het toch meer een natuurdak geworden is.

Kempen: “We wisten dat sommige onderdelen een uitdaging zouden zijn. Daarom hebben we het project breed opgezet om een gevarieerd en levendig geheel te creëren. We hebben gewerkt met een diverse mix van steensoorten en verschillende substraten toegepast om het dak een natuurlijke en dynamische uitstraling te geven.”

Tijdens de uitvoering kwamen er inzichten naar voren die hebben geleid tot verdere optimalisatie, vertelt Kempen. “Op het dak hebben we verschillende waterpartijen gecreëerd, met een waterbufferend vermogen van ongeveer 35 l/m². Door de dunne substraatlaag was het een uitdaging om water langdurig vast te houden. Dit bracht ons tot de bewuste keuze om het regenwater op een natuurlijke manier zijn gang te laten gaan, zonder kunstmatige ingrepen. Het resultaat? Een dak dat meebeweegt met de seizoenen en waarbij waterpartijen op natuurlijke wijze ontstaan na een stevige bui. Dit dynamische karakter draagt bij aan de ecologische waarde van het dak en zorgt voor een steeds veranderend landschap, dat het hele jaar door interessant blijft.”

Onderhoud

De basis van een onderhoudsplan is om te zorgen dat de waterafvoer altijd geborgd is. Dat is hier niet heel anders. “Je moet weten waar de doorvoeren zitten. Deze worden minimaal twee keer per jaar gecontroleerd en/of schoongemaakt. Het dak watert af naar de binnenzijde en daar is een tegelrand en die houdt het schoon. Je zorgt dat er geen extreme zaailingen van boomsoorten in komen. In een natte zomer wil er nog wel eens een acacia, els of wilg in groeien. Qua kruidachtigen laten we de natuur zijn werk doen. Na een warme zomer maken de kruidachtigen plaats voor een frisse, nieuwe groei, waardoor het dak in het voorjaar weer prachtig tot bloei komt.”

Eigenlijk is het not done om te mesten op een natuurdak. Maar daar is voor het dak van De Peperklip een uitzondering gemaakt. “Eén keer per jaar passen we meststoffen toe om extra kleur en groei op het daksysteem te houden.”

Veel geleerd

Kempen: “We hebben waardevolle inzichten opgedaan over de invloed van een dunne substraatlaag op het dak. Om een natuurdak goed bestand te maken tegen weersinvloeden, is het belangrijk dat het voldoende vocht kan vasthouden, vooral tijdens droge periodes. Dit project heeft ons laten zien waar de grenzen liggen en welke oplossingen het beste werken.”

We weten nu dat een substraatlaag van zes centimeter niet ideaal is voor een natuurdak met reliëf, maar dat een dikker pakket van 20 tot 25 centimeter wél de juiste basis biedt. Met deze kennis kunnen we in de toekomst nog beter inspelen op de omstandigheden en natuurdaken creëren die optimaal presteren en bijdragen aan biodiversiteit.

De boomstammen op het dak bleken erg succesvol. “We hebben boomstammen met een doorsnede van dertig tot veertig centimeter geplaatst, stevig verankerd in het substraat. Deze creëren een waardevolle leefomgeving waar insecten en nieuwe planten zich veilig voelen en zich daardoor optimaal kunnen ontwikkelen. Dit natuurlijke microklimaat draagt bij aan biodiversiteit en heeft zo’n positief effect dat we boomstammen nu zeer geregeld toepassen in nieuwe projecten.”

Biodiversiteit

Misschien wel de grootste winst is dat het dak op het gebied van biodiversiteit goed scoort. “We hebben een ecologische monitoring uitgevoerd om inzicht te krijgen in de soorten die zich hier hebben gevestigd. Hierbij is gekeken naar de diversiteit van het dak in vergelijking met de groene elementen op het maaiveld. De resultaten laten zien dat het natuurdak een volwaardige bijdrage levert aan de biodiversiteit in de omgeving. Dankzij deze vernieuwende aanpak krijgen we steeds beter inzicht in de ecologische waarde van groendaken en hoe ze functioneren als natuurlijke leefomgeving.”

• Opdrachtgever: Hef Wonen (voorheen woningcorporatie Vestia)
• Partner: Gemeente Rotterdam
• Hoofdaannemer: Leven op Daken
• Dakdekker: Mastum Daksystemen, De Meern
• Dakhovenier: Van der Tol hoveniers en terreininrichters, Amsterdam
• Leverancier groendaken: ZinCo Benelux, Amsterdam
• Leverancier dakbedekking en isolatie: Soprema Nederland, IJlst