Roofs 2025-06-12 “Maak laaggeletterdheid bespreekbaar”

Investeren in basisvaardigheden

Eén op de vijf volwassenen heeft moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Dat heeft gevolgen op de werkvloer. Wat kan de werkgever doen om werknemers hierin te ondersteunen? “Drie dingen: herken laaggeletterdheid, maak het op een prettige manier bespreekbaar en laat zien waar iemand hulp kan krijgen”, zegt Bas van Klompenburg van Stichting Lezen en Schrijven.

Nolanda Klunder

Eén op de vijf volwassenen in Nederland is laaggeletterd. Laaggeletterdheid is iets heel anders dan analfabetisme, benadrukt Bas van Klompenburg, adviseur bij Stichting Lezen en Schrijven. “Geletterd betekent dat iemand de basisvaardigheden in voldoende mate beheerst om zelfredzaam te zijn. Met basisvaardigheden bedoelen we taalvaardigheid (lezen, schrijven, luisteren en een gesprek voeren), rekenvaardigheid en digitale vaardigheid. Als je die drie vaardigheden onvoldoende beheerst om je zonder hulp te redden, val je onder de definitie van laaggeletterdheid. Een analfabeet kan helemaal niet lezen, een laaggeletterde persoon kán wel lezen, maar niet voldoende om bijvoorbeeld door te groeien in een baan of om uit de schulden te blijven.”

Risico’s op de werkvloer

De gevolgen van laaggeletterdheid op de werkvloer kunnen groot zijn. Als medewerkers de veiligheidsinstructies niet kunnen lezen, leidt dat tot serieuze risico’s. Wie moeite heeft met lezen, is wellicht niet in staat om benodigde certificaten te halen en loopt vast in zijn loopbaan. Als rekenen moeilijk is, ontstaan er problemen als op het werk bijvoorbeeld uitgerekend moet worden welke hoeveelheden er nodig zijn of in welke verhouding. Daarnaast worden voor steeds meer taken digitale vaardigheden vereist: de werkbon wordt voortaan op de tablet aangemaakt, werkzaamheden moeten in de app worden genoteerd – wie moeite heeft met de digitalisering, loopt tegen meer en meer problemen aan. “Tegelijkertijd biedt dat de werkgever meer openingen om het gesprek aan te gaan”, zegt Van Klompenburg.

Herkennen, bespreekbaar maken, doorverwijzen

Als de werkgever investeert in de basisvaardigheden van zijn werknemers, leidt dat tot meer veiligheid op de werkvloer en minder ziekteverzuim. De productiviteit van de werknemers neemt toe, net als hun vermogen om om te gaan met de veranderingen op de arbeidsmarkt. Wat kan de werkgever concreet doen? Van Klompenburg: “Ten eerste: weet hoe je laaggeletterdheid kan herkennen. Je ziet het er bijvoorbeeld aan dat iemand taalvaardige situaties vermijdt. Als je hem vraagt om iets in te vullen, zegt hij: leg maar neer, dan doe ik het zo – en dan vraagt hij als je weg bent een collega om het te doen. Een veelgebruikte smoes is ook: ik heb mijn leesbril niet bij me. Herken de signalen. Ten tweede: maak laaggeletterdheid bespreekbaar, op een aimabele manier. Maak het onderdeel van je HR-beleid. In het gesprek is het beter om niet te vragen of iemand moeite heeft met lezen en schrijven, maar om te zeggen: we stuurden pas een brief die vrij moeilijk was, vond jij dat ook? Ik vind het nieuwe digitale systeem best lastig, kwam jij daar wel uit? Belangrijk is ook om te benadrukken dat het heel normaal is om moeite met deze dingen te hebben. We hebben het over ruim drie miljoen mensen in Nederland. Iedereen kent wel iemand die beperkte basisvaardigheden heeft. Mensen schamen zich vaak, denken dat zij de enige zijn of denken dat ze dom zijn. Haal die schaamte weg, er zijn zó veel mensen die hier moeite mee hebben. En het derde dat een werkgever kan doen: verwijs iemand door naar hulp. Iedereen kan bijvoorbeeld terecht in het Taalhuis in de lokale bibliotheek.”

Taal Werkt

Stichting Lezen en Schrijven helpt en adviseert werkgevers. Van Klompenburg: “Wij helpen werkgevers met raad en daad. Een eerste advies is om de werkvloer taalvriendelijker maken: kan je minder moeilijke woorden gebruiken? Kan je vaker pictogrammen inzetten? Ook kunnen we adviseren over het organiseren van scholing, zoals taallessen, lessen digitale vaardigheden of cursussen over geldzaken.” De stichting heeft speciaal voor werkgevers het ondersteuningsprogramma Taal Werkt. “Op de website kunnen werkgevers alle benodigde informatie vinden, met e-learnings over de problematiek, praktijkvoorbeelden van andere werkgevers, contactgegevens van adviseurs: zo bieden we de hele route over hoe men op de werkvloer laaggeletterdheid kan aanpakken.”

Bijzondere talenten

“Ook als volwassene kan je nog goed leren lezen, schrijven, rekenen of omgaan met digitalisering. Je bent letterlijk nooit te oud om te leren. Belangrijk is dat iemands intrinsieke motivatie wordt aangesproken. De meeste mensen willen niet zo nodig leren lezen, maar ze willen wel een e-mail kunnen sturen, met het openbaar vervoer reizen of een rijbewijs halen”, vertelt Van Klompenburg. En, benadrukt hij: “Wat je niet moet vergeten, is dat het niet alleen mensen zijn die ergens moeite mee hebben, maar ook mensen die juist daardoor waarschijnlijk bijzondere talenten hebben ontwikkeld. Dat maakt ze misschien de best denkbare manager of HR-professional. Want ga maar na: doordat ze moeite hebben met lezen en schrijven, hebben ze altijd harder moeten werken om problemen te overwinnen. Ze hebben geen agenda bij kunnen houden en daardoor misschien wel een ontzettend goed geheugen ontwikkeld. Ze hebben altijd hulp moeten vragen, dus hebben geweldige sociale vaardigheden, leggen makkelijk contact en kunnen goed delegeren. Door hun laaggeletterdheid kwamen hun talenten voorheen niet uit de verf. Investeer in hun lees- en schrijfvaardigheid en zie wat voor talent je ervoor terugkrijgt.”