Roofs 2000-02-34 Dakpan als beeldmiddel in metaforische architectuur

In nieuwe stedelijke gebieden wordt door opdrachtgevers en architecten steeds meer gedaan aan het bereiken van rijk gevarieerde straatwanden en woonplekken. De dakpan blijkt een sterk beeldmiddel in het streven naar variatie. Een goed voorbeeld van de nieuwe toepassing van de dakpan is te vinden in het uitbreidingsplan de 'Nieuwe Wallen' in Gorinchem-Oost van architectenbureau MIN2.

Alom wordt onderkend dat de leefbaarheid van een buurt, zeker ook op termijn, gebaat is bij stedenbouw en architectuur waarmee de bewoners zich kunnen identificeren. In de woningbouw die vanuit dit perspectief ontstaat, worden vastgeroeste principes ter discussie gesteld. Uitgangspunten zoals de geijkte toepassing van diverse materialen in standaard oplossingen.
Dit geldt ook voor de dakpan die als beeldmiddel veel meer mogelijkheden bezit dan blijkt uit de architectuur van het nabije verleden. Een treffend voorbeeld van de nieuwe toepassing van de dakpan kan worden aangetroffen in uitbreidingsplan de 'Nieuwe Wallen' in Gorinchem-Oost van architectenbureau MIN2. Om het door hen nagestreefde beeld te bereiken, hebben de ontwerpers de dakpan niet alleen als gevelbekleding toegepast, maar hebben zij deze ook in specifieke patronen ingedekt.
In een eerdere editie van Roofs heeft de schrijver dezes de vraag gesteld waarom de kap bij de goot zou moeten eindigen. We zijn weliswaar gewend geraakt aan de strikte scheiding tussen kap en gevel, maar dat betekent beslist niet dat daarmee ook de mogelijkheden van de dakpan als architectonisch beeldmiddel zijn uitgeput. Het bijna 'klassieke' voorbeeld om dat aan te tonen is de architectuur van de Amsterdamse School. Maar ook vandaag worden woningen ontworpen waarbij de dakpan als gevelbekleding wordt toegepast. Maarten en Jetty Min bewijzen dat met hun team overtuigend met hun Gorinchemse project de 'Nieuwe Wallen'.

Verbinding tussen oud en nieuw

De specifieke toepassing van de dakpan kan in plan de 'Nieuwe Wallen' niet los worden gezien van de taak die MIN2 zichzelf gesteld heeft. Het bureau heeft voor deze stadsuitbreiding een vijftal thema's geselecteerd die allemaal te maken hebben met de geschiedenis van Gorinchem rond het jaar 1600. Eén van die thema's wordt gevormd door de voormalige heersers van de stad. MIN2 heeft deze heersers vertaald in gebouwen die als eigentijdse bastions zijn opgenomen in de eveneens door MIN2 ontworpen wallenstructuur. Zo zijn deze gebouwen metaforen voor de geschiedenis van de stad. Hetzelfde geldt voor de wallen rond de nieuwe uitbreiding die alleen in overdrachtelijke zin de bewoners beschermen. De ontwerpers hebben aldus een verbinding tot stand gebracht tussen de oude en de nieuwe stad; het vertrouwde wordt vertaald naar het heden, waardoor iets nieuws ontstaat.

Hoe bouw je een ridder?

Dat MIN2 gekozen heeft voor een bijzondere toepassing van de dakpan heeft alles te maken met hun streven om in gebouwen elementen en personen uit de geschiedenis van de stad uit te beelden. Dit geldt ook voor 'woongebouw de Ridder' dat bijdraagt aan de verbeelding van het geweld waaraan de stad is blootgesteld. Maar hoe maak je nu een gebouw dat staat voor een ridder? MIN2 begint dan met het vastleggen van alle associaties: waar denk je aan wanneer het over een ridder gaat, welke sfeer en uitstraling roept dat op. Een maliënkolder bijvoorbeeld: de metalen uitstraling van een fijnmazige beschermingshuid, maar ook de rijke beeldmotieven van de heraldiek. De volgende vraag is dan hoe je dat uitbeeldt. MIN2 heeft daarvoor de dakpan gekozen. Deze geeft de fijnmazige, geschubde structuur van een maliënkolder, maar biedt tevens de mogelijkheid om uitdrukking te geven aan de beeldtaal van de heraldiek. De hiervoor zo kenmerkende blokvormige motieven kunnen immers worden bereikt door de dakpannen in patronen in te dekken.

Essentie van het beeld

Zo is een gebouw ontstaan dat natuurlijk niet letterlijk op een ridder lijkt, maar dat wel heel sterk het beeld van een ridder oproept. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de ridder van MIN2 meer ridder is dan Rutger Hauwer in de toenmalige televisieserie Floris. Het eerste heeft te maken met de essentie van een beeld, terwijl het tweede wellicht meer beantwoordt aan de uiterlijkheid daarvan. Dat MIN2 hierin geslaagd is, komt mede door de treffende keuze van de juiste materialen. De dakpan is daarbij even verrassend als overtuigend toegepast.

door: Freek Goos, KDN Teewen Dakpannen