Roofs 2024-05-18 “Niets doen is geen optie”

Tal van hulpmiddelen ter bestrijding grensoverschrijdend gedrag

Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld Mariëtte Hamer publiceerde in maart een nieuwe editie van de handreiking voor organisaties over seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Deze volgt op een prototype dat vorig jaar is verschenen. Hamer komt met praktische hulpmiddelen en inmiddels zijn er tal van organisaties die zich inspannen om bedrijven te helpen op tijd te signaleren en in te grijpen. Hamer: “Mijn motto ‘niets doen is geen optie’ geldt nog steeds, en daar voeg ik nu aan toe: ‘maak het onderwerp zichtbaar en bespreekbaar.’”

Hamer heeft de afgelopen maanden gewerkt aan het testen, aanscherpen en uitbouwen van het prototype dat ze vorig jaar, in mei 2023, publiceerde. Hierin heeft ze de inzichten van experts, ervaringsdeskundigen en ruim 20 grote en kleine bedrijven uit verschillende sectoren meegenomen. Hamer biedt in het nieuwe eerste deel inzicht in hoe organisaties kunnen werken aan de omgangscultuur en de organisatiestructuur. Ook worden organisaties meegenomen in hoe zij het ondersteunende systeem kunnen organiseren. Deze drie pilaren onder de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn in samenhang bepalend voor het creëren van een sociaal veilige cultuur binnen de organisatie. (zie kader)

Campagne gestart

‘Met elkaar trekken we de grens’ is het nieuwe motto, waarmee iedereen in de eind maart gelanceerde campagne wordt aangemoedigd het gesprek op de werkvloer aan te gaan. En dat is hard nodig, want bijna de helft van de Nederlanders (47 procent) geeft aan dat seksueel grensoverschrijdend gedrag (heel) vaak voorkomt op het werk. Zo blijkt uit de jaarlijkse Publieksmonitor van Ipsos. Hamer: “Bijna zes op de tien Nederlanders zegt dat nog niet over seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt gepraat op het werk, wat wel cruciaal is om het te voorkomen en om mensen zich veilig te laten voelen om zich erover uit te spreken.”

Op de campagnewebsite metelkaartrekkenwedegrens.nl zijn hulpmiddelen te vinden om het gesprek op een goede manier te voeren binnen teams. Eén van die middelen is de nieuwe editie van de handreiking voor cultuurverandering op de werkvloer. Leidinggevenden en bestuurders moeten het voortouw nemen in het veranderen van de cultuur binnen hun organisatie. Daarom heeft Hamer bij de lancering van de handreiking een podcastgesprek over seksueel grensoverschrijdend gedrag opgenomen met prominente bestuurders, zoals Wouter Koolmees (President-Directeur NS) en Agnes Koops (CEO PcW Nederland). Deze podcast is sinds donderdag 21 maart te beluisteren op alle podcastkanalen.

“Ik zie hoe op steeds meer plekken in de samenleving (binnen organisaties, binnen gemeenschappen en binnen sectoren) initiatieven ontstaan om onze cultuur te veranderen. Hoe steeds meer mensen bereid zijn onder ogen te zien dat gedrag dat we collectief lange tijd normaal vonden, schade veroorzaakt. Hoe het debat niet gaat liggen, maar juist aan kracht en diepte wint. Het Nationaal Actieprogramma maakt het regelmatig mogelijk dat deze spontane initiatieven ondersteund kunnen worden, een podium krijgen en een netwerk kunnen aanboren van experts en gelijkgestemden.”

Risicoanalyse en het organisatiebrede gesprek

Hamer benadrukt het belang van een risicoanalyse om erachter te komen wat een organisatie kwetsbaar maakt voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Je moet een risicoanalyse zien als een foto van de organisatie. Je brengt in kaart wat de risicofactoren zijn voor seksueel grensoverschrijdend gedrag, bijvoorbeeld in de organisatiestructuur, zoals ongelijke machtsverhoudingen, een grote mate van afhankelijkheid, hoge werkdruk of de fysieke aard van het werk. Of in de omgangscultuur: denk aan ingesleten gedragspatronen tussen leidinggevenden en medewerkers of mannen en vrouwen. En het ondersteunend systeem, zoals de toegankelijkheid van deskundige vertrouwenspersonen, een gedragen gedragscode en de kennis en vaardigheden van leidinggevenden.”

“Na de analyse kun je een plan van aanpak maken om de maatregelen die je gaat treffen vast te leggen. Onderdeel hiervan is altijd ook het organisatiebrede gesprek, dat als doel heeft dat iedereen binnen de organisatie zich gezien en gehoord voelt. Een gesprek waar afspraken uit voortkomen over onderling gedrag, die leiden tot een heldere sociale norm.”

Toename in meldingen

Het in gang zetten van een cultuurverandering kan in het begin leiden tot een toename in meldingen, maar dit kan ook een teken zijn van positieve cultuurverandering, omdat men zich meer durft uit te spreken, zegt Hamer. “Vaak genoeg blijkt in de praktijk dat als je met elkaar in gesprek gaat, er zaken boven komen over ongewenst gedrag en de impact hiervan. Dat is winst, want als er ruimte ontstaat om het met elkaar te bespreken, kun je het in een vroeg stadium stoppen. Het wordt dan makkelijker om een ander erop aan te spreken.”

Hamer erkent dat de omvang van de handreiking, die nu meer dan 100 pagina’s telt, zeker kleine organisaties kan afschrikken om ermee aan de slag te gaan. Daarom werkt ze met haar team verder aan een praktisch te hanteren instrument, waarmee elke organisatie op een laagdrempelige manier aan de slag kan met preventie en de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Bouwen aan een positief werkklimaat

Met de handleiding kan een begin worden gemaakt met cultuurverandering, maar hoe pak je dat aan? Karin Bosman geeft lezingen, schrijft boeken en ontwikkelde de Report App, waarin de werknemer leest welke opties er zijn om een informele melding te maken bij ongewenst gedrag. Meldingen die je ook direct kunt doen via de app. Daarnaast kun je een logboek bijhouden van dingen die je als vervelend ervaart, zodat je kunt inschatten of iets een incident is of een structureel probleem. We vroegen Karin Bosman of ze ook voor onze lezers praktische tips kon geven om ongewenst gedrag in de organisatie te voorkomen.

Borman: “Hoewel we misschien niet vaak horen over ongewenst gedrag binnen de bouwsector, is het zeker geen uniek probleem dat enkel andere branches treft. In een omgeving waar fysieke inspanningen en hoge druk de norm zijn, is het echter niet verrassend dat ook deze sector te maken heeft met ongewenste omgangsvormen. Hoewel deze problemen misschien minder zichtbaar zijn, kan dit onderwerp ook voor deze sector serieuze gevolgen hebben, voor de werkomgeving en het welzijn van medewerkers.”

Waar denk je aan bij ongewenst gedrag binnen deze sector?

“Binnen de dakdekkersbranche kunnen zich specifieke situaties voordoen, denk aan voorbeelden zoals:

• Ongelijke behandeling als een groep dakdekkers voornamelijk bestaat uit mannen een vrouwelijke collega wordt buitengesloten of minder serieus wordt genomen of minder kansen krijgt omdat ze een vrouw is.
• Ongewenste opmerkingen die kunnen variëren van seksistische opmerkingen of grappen over het uiterlijk van collega’s tot het maken van denigrerende opmerkingen over iemands vaardigheden of achtergrond.
• Denk ook aan ongepast taalgebruik waarbij collega’s grof beledigend of vulgair taalgebruik hanteren naar elkaar of derden (klanten, leveranciers). Dit kan een zeer onprettige werkomgeving creëren waar medewerkers zich niet veilig voelen. Wanneer leidinggevenden of andere ervaren collega’s hun positie misbruiken om anderen te intimideren, te kleineren of oneerlijk te behandelen.”

Kun je een paar praktische tips geven?

“Het begint allemaal met teamwork. Op locatie/ bouwplaats is samenwerking essentieel voor het succes van projecten. Door te focussen op teamwork en het delen van ervaringen, waarin samenwerking tot succes heeft geleid, kunnen dakdekkers een cultuur van onderlinge ondersteuning en respect aanmoedigen. In feite is een open en respectvolle communicatie de sleutel tot een positief werkklimaat. Op het moment dat je een duidelijke communicatie stimuleert, en het belang van luisteren benadrukt, voorkom je conflicten en zorg je dat misverstanden kunnen worden opgelost voordat het escaleert. Laat voorbeelden zien waarin effectieve communicatie heeft bijgedragen aan een soepele voortgang van projecten en opdrachten. Veiligheid op de bouwplaats of op locatie is van het grootste belang. Door het naleven van veiligheidsvoorschriften en het creëren van een cultuur waarin veiligheid prioriteit heeft. Dit geldt zeer zeker ook voor mentale veiligheid.”

Een platform dat sinds 2019 effectief en succesvol bij verschillende organisaties een positief werkklimaat weet te creëren en te borgen, is Report App, of R-app zoals ze zelf zeggen: ‘rap aan de slag met sociale veiligheid’. Het is een gebruiksvriendelijk platform waar medewerkers eenvoudig praktische tips kunnen vinden en implementeren. Door de toegankelijke interface en de duidelijke instructies kunnen medewerkers snel aan de slag met gegeven adviezen. Het platform waarborgt de onafhankelijkheid van gesprekken en feedback. Feedback waarmee organisaties preventief mee aan de slag kunnen, en trajecten als formeel onderzoek of klachtencommissies kunnen voorkomen.

“Ik bedacht dit platform als ervaringsdeskundige en spreker op het thema positief werkklimaat. Samen met Frank Peters schreven we vorig jaar november het boek Stop het zwijgen. Een boek met concrete voorbeelden, die direct toepasbaar zijn en handvatten biedt om effectief te reageren op uitdagingen op het gebied van gedrag en cultuur. Naast het platform biedt Report App een partnership waarbij op maat gemaakte trainingen en bewustwording-sessies zorgen voor een dieper begrip van het thema sociale veiligheid binnen de organisatie en op het gebied van betekenisgeven aan gedeelde verantwoordelijkheid en het samen in gesprek gaan.”

Waar beginnen we?

Het begint met verantwoordelijkheid nemen. Het is van belang dat leidinggevenden deze situaties herkennen en proactief aanpakken. Hiermee verbetert het welzijn van medewerkers, de teamdynamiek, en dit geeft uiteindelijk een hogere productiviteit en klanttevredenheid. Door in te zetten op preventie, kunnen organisaties potentiële problemen identificeren en aanpakken voordat ze escaleren. Dit draagt bij aan het verminderen van verzuim, het verhogen van de productiviteit en het vergroten van het werkgeluk onder medewerkers. ■

De handreiking is te downloaden via de website van de Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld: rcgog.nl/publicaties