Roofs 2024-05-24 “Een goed groendak begint met een doordacht ontwerp”

Ontwerpacademie

Het ontwerpen van een groen dak vereist vakkennis. “Op het dak heb je te maken met een mediterraan klimaat, met veel wind en zon. Kennis van geschikte planten is daarbij noodzakelijk.” Op de OntwerpAcademie leren de cursisten hoe ze een buitenruimte zoals een groendak goed inrichten.

Tekst: Nolanda Klunder

De OntwerpAcademie verzorgt in Hazerswoude-Dorp, Houten en binnenkort ook Frederiksoord groenopleidingen, zoals de eenjarige opleidingen Tuinarchitectuur, Beplantingsadviseur, Toegepaste Beplantingsleer en Biodivers Ontwerpen. “We zijn een opleider voor met name carrièreswitchers die willen gaan werken in het groen”, licht Dolf Houtman, oprichter en Directeur van de OntwerpAcademie, toe. “Cursisten vragen ons regelmatig: wordt het groene dak ook behandeld? Ons antwoord is dan: ja, want je leert bij ons om een ontwerp te maken voor buitenruimtes. Het maakt daarbij in principe niet uit of je het hebt over het maaiveld of het dak.”

De context van het dak

“De reden dat dat in de basis niet uitmaakt, is dat een goede ontwerper zich altijd bewust is van de omgeving van de desbetreffende ruimte en van de omstandigheden waaronder de planten in die ruimte moeten groeien”, zegt Houtman. “Bij een dak gaat het niet om het dak, maar om hoe het dak zich manifesteert ten opzichte van zijn context. Die context moet allereerst in beeld gebracht worden: welke grote elementen staan er in de buurt, valt er nog ergens schaduw, hoe zit het met grote gebouwen rondom dat dak, hoe zit het met de valwinden?”

Dynamische omstandigheden

Is de context duidelijk, dan gaat het over de specifieke omstandigheden, vertelt Houtman: “Op daken zijn de groeiplaatsomstandigheden anders dan op het maaiveld. Op daken heb je te maken met wat wij dynamische omstandigheden noemen. Het ene dak is het andere niet, maar over het algemeen heb je te maken met veel meer wind, wat tot meer verdroging leidt, en volop zon. De combinatie zon en wind maakt de verdroging extremer. Bovendien staan de planten vaak in een veel dunner (wortel)substraat, dat minder water kan vasthouden. Droogte is dus iets waar hoveniers nadrukkelijk rekening mee moeten houden.” Vervolgens zijn het soort substraat en vooral ook de dikte van het substraat van belang. Houtman: “Die bepalen hoeveel voedingsstoffen en water er nageleverd kan. En natuurlijk: hoe dunner het substraat, hoe beperkter je bent in het kiezen van grotere elementen. Grote elementen zoals bomen in een te kleine doorwortelbare ruimte plaatsen is per definitie niet duurzaam, want die bomen blijven niet lang in leven.”

Mediterraan klimaat

“De omstandigheden op daken zijn in zekere zin te vergelijken met het alpiene of mediterrane klimaat”, zegt Houtman. “Hoe hoger het dak, hoe extremer de omstandigheden. Kennis van beplantingen die in dat soort gebieden voorkomen is dan belangrijk. Plantenkennis zoals de OntwerpAcademie dat aanbiedt gaat verder dan het kennen en herkennen. De studie is erop gericht dat je door het kijken naar de morfologie, groeivorm, al een eerste inschatting kunt maken welke omstandigheden voor de betreffende plant gunstig zijn.” De eenjarige opleidingen Tuinarchitectuur en Plantenkennis worden overigens binnenkort uitgebreid met een tweede leerjaar, vertelt Houtman. “Dat geeft ons tijd om nog dieper op de materie in te gaan en aan specifieke onderwerpen meer aandacht te besteden, zoals aan groen op bijzondere plekken, waaronder daken.”

Streefbeelden

Worden er vaak fouten gemaakt met groen op daken? Houtman: “Exacte cijfers heb ik niet, maar omdat de omstandigheden voor de beplanting extremer zijn, kan ik me voorstellen dat de meeste fouten die gemaakt worden, te maken hebben met een verkeerde soortkeuze, het onderschatten van de omstandigheden. Een goede en duurzame inrichting van het dak begint met een doordacht ontwerp. De ontwerper of beplantingsspecialist is in staat om op basis van de geldende omstandigheden weloverwogen keuzes te maken en de gebruikers of beheerders te wijzen op (on)mogelijkheden. Als ontwerper denk je daarbij na over streefbeelden, over hoe je dat beeld op deze plek kan bereiken en welke onderhoudskosten daar dan bij horen. Een onderhoudsarme tuin of onderhoudsarm dak bestaat immers niet. Ook op een dak is het noodzakelijk het groen te onderhouden.”

Team

Heel belangrijk voor een groendak is uiteraard de constructie. Dakhelling en draagkracht bepalen of een groendak mogelijk is, en in welke vorm. Houtman: “De draagkracht van een dak is in sterke mate bepalend voor de dikte van het substraat en daarmee voor de vegetatie. De draagkracht is het terrein van de constructeur. Als ontwerper of hovenier moet je je strikt aan die randvoorwaarden en uitgangspunten houden. Een groendak maak je altijd met een team.”