Roofs 2024-05-50 “Ook een vlak dak is driedimensionaal”

Aan tafel met ... Architect Joke Stolk

In deze rubriek laat Roofs personen van binnen en buiten de dakenbranche aan het woord. De insteek is om de visie en de persoon achter die visie voor het voetlicht te brengen.

Tekst: Nolanda Klunder

“Daken zijn een fantastische puzzel”, zegt Joke Stolk, Projectarchitect bij Kraaijvanger Architects. “Ze worden overvraagd aan functionaliteit. Energieopwekking, waterberging, groen, terras, daglichtopeningen… En dat is alleen nog maar wat we verwachten van de bovenzijde van het dak, dan hebben we het nog niet over wat er in en ónder het dak allemaal moet gebeuren. Hoe ik die puzzel leg, verschilt per project. Elk project heeft natuurlijk zijn eigen randvoorwaardes en behoeftes.”

Meer dan de bovenkant

Een van de vele bijzondere projecten waar Stolk aan werkte, is het Provinciehuis Zuid-Holland. Het dak daarvan was vorig jaar genomineerd voor Dak van het Jaar. “Een vlak dak wordt vaak als een plat vlak van boven bekeken, maar het is natuurlijk één integraal, driedimensionaal object. De onderkant is essentieel voor de binnenruimte, de randen geven het gebouw expressie.” Bij het Provinciehuis spelen alle drie de kanten van het dak een essentiële rol, vertelt Stolk. “De veranderingen aan het dak waren hier de belangrijkste ingreep. Het bestuursgebouw van het Provinciehuis Zuid-Holland was als laatste nog over van het ontwerp van F.P.J. Peutz, de kantoordelen waren eerder gesloopt en vervangen door nieuwe gebouwen. Die nieuwe gebouwen zijn hoger en meer expressief en dat maakte dat het bestuursgebouw een beetje uit het zicht was geraakt. Om het bestuursgebouw een meer prominent onderdeel te maken van het complex, gaven we het dak een flinke uitkraging. Daarmee toonde het gebouw hoger en won het aan kracht binnen het ensemble. De randen van het dak, de luifel dus, zorgen er hier voor dat het pand minder ingetogen is.”

Binnensijpelend daglicht

De ‘onderkant van het dak’ van het Provinciehuis was van groot belang voor alle benodigde techniek en voor de beleving binnen. Stolk: “Het pand was donker en somber, met dichte kantoren en gangen rondom een lichthof. We hebben de indeling flink gewijzigd en de hof overkapt met een gesloten dak, waarin trapeziumvormige daklichten zijn geplaatst, met aan de bovenzijde een kleine opening en aan de onderzijde een opening van twee bij twee meter, zodat het aansluit op het grid van twee bij twee waarin het gehele gebouw ontworpen is. Die taps toelopende daklichten zijn allemaal een beetje gedraaid, waardoor je een heel dynamisch licht krijgt, een soort jakobsladders die naar beneden komen. We hebben de kantoren opengebroken en vides gemaakt. Het daglicht sijpelt nu tot aan de begane grond het gebouw binnen.” Daglicht had ook binnengehaald kunnen worden met een glaskap. “Dat was een voor de hand liggend alternatief”, zegt Stolk. “Maar het nadeel is dat je daarmee te veel daglicht binnenkrijgt. Door het op deze manier te filteren heb je een veel prettiger licht. Een ander nadeel van een glaskap is dat die weinig plek laat voor kunstlicht en installaties. Daarom hebben we in het dak gespeeld met open en dichte vlakken, ook weer passend bij het grid van twee bij twee meter. De dichte vlakken hebben we gebruikt voor kunstlicht. In de schemering neemt het kunstlicht het van het daglicht over. Het dak is hiermee in zijn totaliteit – van alle zijden gezien – heel bijzonder geworden, één groot 3D-object met alles is erin geïntegreerd.”

Precisie-bommetje

Een ander project met een hoofdrol voor daglicht is de huidige renovatie van de BNG Bank (Bank Nederlandse Gemeentes) in Den Haag, waar Stolk als Projectarchitect bij betrokken is: “Dat was een vrij gesloten pand uit de jaren ’80 met lage verdiepingen. Ook hier was er behoefte aan daglicht, maar er was geen ruimte om een grote glaskap te plaatsen. We moesten het daglicht dus met een precisie-interventie naar binnen halen. Met zorgvuldig geplaatste vides diagonaal door het gebouw heen vangen we het licht en zorgen we voor meer verbinding en ruimtelijke (hoogte) beleving. Een precisie-bommetje, een kleine interventie met groot effect.”

Tijdloos

Stolk wist al jong dat ze iets met bouwkunst wilde. “Het zit in mijn genen om zowel technisch als creatief te zijn. Ik vind de schaal van zowel steden als gebouwen interessant: wat is de interactie met de mens, hoe voel je je in een gebouw, hoe kan je daarin ingrijpen?” Ze werkt inmiddels acht jaar bij Kraaijvanger Architects. “De open cultuur hier spreekt me erg aan: samen schouders eronder. Wat ik mooi vind: we blijven doorontwikkelen. Bij Kraaijvanger staan we nooit stil. De focus ligt op dit moment op positieve ecologische en sociale footprint en op timeless architecture. Hoe ontwerp je gebouwen die tijdloos zijn en daardoor langer kwaliteit bieden? Wij willen weg van bouwen voor de tijdelijkheid en naar een adaptieve architectuur toe die heel lang meegaat. Daaraan zit een praktische en esthetische kant. Praktisch moeten gebouwen hiervoor flexibel zijn, met een vrije indeelbaarheid, zodat ze niet gebonden zijn aan één functie of één opdrachtgever. Als je nu een kantoorgebouw neerzet voor een bedrijf dat één voordeur nodig heeft, wil je ervoor zorgen dat er in de toekomst meerdere voordeuren of zelfs appartementen mogelijk zijn. Zowel gevelindeling als constructie moeten die mogelijkheden toelaten. Interieur- en installatie-onderdelen moeten liefst demontabel en aanpasbaar zijn. Maar er zit natuurlijk ook een esthetische kant aan, want het gebouw moet na aanpassingen zijn identiteit en karakter kunnen houden, met een materialisatie die niet snel verveelt, zodat mensen het gebouw mooi blijven vinden en niet tot sloop overgaan. Ook dat is in de architectuur een puzzel die me blijft boeien.”