Roofs 2024-06-84 Het nieuwe ontwerp van de piramide van Tirana staat symbool voor vrijheid en vooruitgang

Internationale daken

De piramide van Tirana, oorspronkelijk gebouwd als museum, is heringericht en ontwikkeld tot een nieuw cultureel centrum in het hart van de hoofdstad van Albanië. Het is nu een levendige en creatieve hub met co-working- en kantoorruimtes, cafés, klaslokalen en openbare ruimtes. Het hernieuwde dak van dit gebouw staat met zijn toegankelijkheid onder meer symbool voor vrijheid en vooruitgang. Twee dingen die in een groot deel van de afgelopen eeuw alles behalve vanzelfsprekend zijn geweest in Tirana.

Tekst: Joep Klerx

Het project werd gefinancierd door het Albanian-American Development Foundation (AADF) en ontworpen door het Rotterdamse architectenbureau MVRDV. De bouw van het project begon in februari 2021 en het gebouw werd in oktober 2023 geopend. Het monumentale gebouw is bedoeld om groei, samenwerking en creativiteit te stimuleren door de meest innovatieve en technologische breinen in Albanië samen te brengen.

De geschiedenis

De piramide werd in 1988 gebouwd om een museum te huisvesten ter verering van de communistische dictator Enver Hoxha. Een kostbaar en daarmee omstreden bouwwerk, aangezien het gros van de inwoners van het land op dat moment nauwelijks genoeg te eten heeft. En ter verering van een uiterst omstreden leider, aangezien hij executies, gevangenisstraffen en verbanningen niet schroomde om het land 41 jaar lang in een extreem communistische greep te houden. De functie als museum vervulde het bouwwerk slechts drie jaar, tot 1991, toen het communisme ineenstortte. Het museum werd al snel ontmanteld, en in de jaren die volgden diende het als onderdak voor uiteenlopende doeleinden. Zo was het in 1999 een tijdelijke basis voor de NAVO tijdens de Kosovo-oorlog, maar werd het in de jaren daarna ook gebruikt als nachtclub, als radiostation en later als evenementruimte. En in de jaren dat het leeg stond werd het gebruikt als hangplek door overwegend jongeren die het gebouw opklommen, waarna ze – niet geheel zonder gevaar – van de marmeren hellingen naar beneden gleden. Door de jaren heen verpauperde het gebouw meer en meer, waardoor er in 2017 werd besloten dat er iets mee moest gebeuren. Toen na een onderzoek bleek dat de inwoners van Tirana de piramide wilden behouden, is er besloten om het gebouw nieuw leven in te blazen.

De bouwkundige en symbolische waarden

De Piramide heeft een oppervlakte van 11.835 m² met een maximale hoogte van 24,5 meter en is verdeeld in vijf verdiepingen. De grondoppervlakte van de Piramide is 4.294 m². De iconische betonnen structuur van het gebouw bleef behouden en werd omgevormd tot een openluchtstructuur met een nieuw groen atrium en een levendige gemeenschapsruimte. Het afgeslotene werd geopend.

Er werden in totaal 48 gekleurde dozen in en rond de piramide toegevoegd, die gebruikt worden voor educatieve en andere doeleinden. Het grijze werd vervangen door kleurrijk. Aan de schuine gevels van het gebouw werden betonnen trappen toegevoegd, zodat mensen nu op een veiliger manier rond het hele centrum kunnen lopen. De trappen lopen langs de zijkanten van het gebouw omhoog, waardoor ze toegankelijk zijn voor iedereen. Daarnaast is het speelse aspect wat er altijd al was – de marmeren hellingen die als glijbaan gebruikt werden – bewaard gebleven, zij het op een manier dat mensen veiliger dan voorheen naar beneden kunnen glijden. Gevaar werd voorkomen, speelsheid aangemoedigd.

Maar, zoals bij vrijwel ieder project met grootse doelen, zijn er ook aanmerkingen. Zo is de toegang voor mensen in een rolstoel heel erg slecht, waardoor de claims van het project om toegankelijk te zijn voor iedereen een beetje hol voelen. Ook de bouwkosten, een slordige 12 miljoen euro, zijn soms moeilijk te combineren met het feit dat een groot deel van de inwoners van het land nog altijd onder de armoedegrens leeft. Maar daar moet tegenover gesteld worden dat er gezocht is naar een manier om een bewogen verleden opnieuw vorm te geven zonder het uit te wissen, en dat is bijzonder goed gelukt. Je kunt ervan uitgaan dat de inwoners van Tirana het in hun hart zullen sluiten, terwijl mensen buiten Albanië de boodschap zullen meekrijgen dat dit een land is met ambities. Een land waar geen oorlog meer woedt. Een land dat uitkijkt naar een progressieve toekomst vol vreugde. Het nieuwe gebouw werd ingehuldigd ter gelegenheid van de Top van de Westelijke Balkan op 16 oktober – niet toevallig de geboortedag van de oude Albanese dictator Enver Hoxha.

De opvallend gekleurde dozen

De gekleurde dozen bevatten onder andere klaslokalen en workshops, maar ook cafés, startup-ruimtes, een kamer die op Airbnb verhuurd wordt en een buitenpost van de Franse ambassade. Ze staan opgestapeld in de piramide, verspreid over het dak en verspreid over een omringende open ruimte. Ongeveer de helft is in gebruik door Tumo, een non-profit onderwijsinstelling die gratis naschools onderwijs biedt aan tieners op het gebied van new technologies. Het publiek kan tussen en over de dozen buiten wandelen, over de daken lopen en op de terrassen zitten. Twee ervan zijn gekanteld. Deze worden door hun schuine kanten aan de binnenkant gebruikt als collegezalen en op het dak als tribunes, bijvoorbeeld om een zonsondergang te kunnen aanschouwen. Je zou de hele samenstelling van die dozen zowel dorps kunnen noemen als theatraal. Maar waar het, als je uitzoomt, nog het meest op lijkt? Alsof een kind zijn speelgoed heeft laten slingeren. Spelen mag.

Het nieuwe dak

In principe is alleen de betonnen structuur van de piramide bewaard en gebruikt om het nieuwe ontwerp overheen te draperen. Met de gekleurde dozen als opvallend aspect van het ontwerp, maar dat is zeker niet de enige verandering. Er zijn zestien trappen toegevoegd aan de bestaande schuine kanten van het gebouw, zodat bezoekers het dak op een veilige en gemakkelijke manier kunnen betreden – inclusief een uitsparing voor een glijbaan, waar bezoekers net als vroeger vanaf kunnen glijden. Daarnaast zijn er op meerdere plekken horizontale elementen te vinden, die de trappen op verschillende hoogtes met elkaar verbinden. Tussen de trappen door zijn uitsparingen gelaten waaronder de vele raampartijen, die de piramide altijd al had, zorgen dat er een flinke hoos aan daglicht het gebouw kan binnendringen. Op het puntje van de piramide, wat tevens het centrale punt is van het gebouw, is een verhoogde, glazen platform gebouwd, waarvan je een prachtig uitzicht hebt over de stad, maar waarvan je ook een kijkje kan nemen aan de binnenkant van het gebouw. Een centraal punt dat ruimte biedt voor zowel uitzicht als inzicht, zou je kunnen zeggen. ■

• Architect: MVRDV
• Co-architect: IRI Architecture
• Contractor: Fusha shpk
• Project coordination: Albanian-American Development Foundation (AADF)
• Landscape architect: iRI; JESHILE; MVRDV
• Structural engineer:    ARUP; Gentian Lipe; Luan Murtaj MEP: ARUP; IRI Architecture; Nikolin Risilia; Artur Dado; Isuf Kore
• Monuments expert: Daniel Gjoni
• Cost calculation: IRI Architecture
• Environmental advisor: Arben Liçi