Roofs 2000-04-20 Een fraai en nuttig dak voor de Rijksdag in Berlijn

Op 19 april 1999 ruilden de 669 volksvertegenwoordigers van de Duitse Bondsdag hun oude en krappe onderkomen in voor het vernieuwde Rijksdaggebouw te Berlijn. Tijdens de renovatiewerken werd getracht dit imposante monument om te vormen tot een modern en functioneel parlementsgebouw. Aangezien het dak ook 'nuttig'moest zijn diende de dakopbouw te beantwoorden aan bijzonder specifieke eisen.

Bij de aanvang van de renovatie zijn grote gedeelten van de constructie afgebroken en bleven praktisch alleen de historische delen overeind. De combinatie van deze oude delen met de moderne nieuwbouw geeft het gebouw een bijzonder interessant uitzicht die zonder de nieuwe glazen koepel slechts van binnen uit te zien zou zijn geweest. Dit 52 m hoge 'ei' is van binnenuit verlicht en dus tot ver in de wijde omtrek zichtbaar en bevat bovendien een geraffineerde licht- en ventilatieconstructie die via een verspiegelde trechter zonlicht en frisse lucht naar de plenaire vergaderzaal leidt.
Het dak van het vernieuwde gebouw moest niet alleen waterdicht zijn maar bovendien ook voldoen aan een reeks andere, vaak verregaande eisen. Zo moest het dak een grote mechanische weerstand bieden en er fraai uitzien aangezien de dakoppervlakken werden ontworpen als begaanbare, voor het publiek toegankelijke terrassen die via de koepelconstructie uitzicht bieden op de binnenruimte van het gebouw. Ook moest het dakberekend zijn op de extra belasting veroorzaakt door de zware toestellen die gebruikt worden om de koepel te reinigen. Het dakoppervlak wordt op verschillende plaatsen doorboord, deels door de koepelconstructie van de koepel, deels door de vele technische inbouwelementen.
Volgens de Berlijnse regelgeving valt het Rijksdaggebouw onder de categorie 'hoge gebouwen' zodat de dakopbouw ook nog eens aan strenge brandveiligheidsvoorschriften moest beantwoorden (F90). Tot slot moest ook rekening worden gehouden met de stabiliteit van het gebouw. Want hoewel de dakconstructies uiterst belastbaar moesten zijn, moest hun eigen gewicht tot een minimum worden beperkt omdat de belasting van het dakterras overwegend door het metselwerk wordt gedragen.

Aanbesteding werd herzien

Volgens het oorspronkelijk ontwerp zou het dak worden voorzien van een minerale wol isolatie met daarbovenop een zeer licht drainagesysteem uit gerecyceld polystyreen met een grindbedding en tenslotte de terrasplaten. In principe ging het hier om een losse gelaagde constructie met puntsgewijs verlijmde individuele lagen. De windweerstand zou dus alleen door de nuttige belasting van de terrasplaten worden verzekerd. Als waterdichting werd er gekozen voor een kunststofbaan uit flexibele polyolefinen.
De eerste aanbesteding stootte echter op heel wat kritiek aangaande de constructienadelen van deze gelaagde structuur en van de voorgestelde producten. Zo zouden bijvoorbeeld eventuele lekken enkel met een hoog kostenplaatje gelokaliseerd kunnen worden. Een gelaagde constructie die enkel puntsgewijs gelijmd is zou ook capillair werken. Verder zou de isolatie van minerale wol de hoge puntbelastingen veroorzaakt door de reinigingstoestellen niet aankunnen en getwijfeld aan het drainagevermogen van de voorgestelde grindbedding onder de eigenlijke terrasbekleding.
De kritiek op de eerste aanbesteding, het standpunt van de deskundige en de adviezen van gerenommeerde bouwfysici hebben uiteindelijk geleid tot een volledig nieuwe dakopbouw. In de nieuwe aanbesteding werden enkele aanvullende eisen opgenomen zoals een compacte hechting van de onderlinge lagen van de dakopbouw (drager, dakmembraan en isolatie), het gebruik van bouwmaterialen waarvan de deugdelijkheid door jarenlang gebruik (minstens 25 jaar) zonder wijzigingen in de receptuur en toepassingswijze reeds is gebleken. Ook werd besloten de terrasbekleding op te hogen en daarmee de drainage van de gehele opbouw te verbeteren.
Gekozen werd voor de toepassing van het Foamglas kompaktdaksysteem met uitzondering van enkele vlakken die onder monumentenzorg vallen en waar een omkeerdak werd gebruikt. De dakopbouw zag er dus voornamelijk als volgt uit:

• Een afschotisolatie uit cellenglas verkleefd met warme bitumen. Wegens de opstand van de terrasbekleding en het wegvallen van een drukverdelende grindbedding kwam enkel dit isolatiemateriaal in aanmerking.
• Een gebrande bitumineuze onderlaag.
• Een bitumenbestendige kunststof dakbedekking, over het volledige oppervlak gebrand op de bitumineuze onderlaag om een goede hechting tussen de individuele lagen te garanderen.

De keuze viel hierbij op WOLFIN IB, een hoogpolymeer-afdichtingsbaan van de Duitse fabrikant Henkel Bautechnik GmbH die reeds meer dan 30 jaar in ongewijzigde vorm wordt gebruikt. De WOLFIN-dak- en afdichtingsbanen zijn met polyester verweekte, bitumenbestendige kunststofbanen op basis van polyvinylchloride (PVC-P-BV) en voldoen aan de DIN 16937. Ook de vereiste onderloop-proofing van deze dakopbouw kon aan de hand van een keuringsverslag van het Zuid-Duitse kunststofcentrum (SKZ) worden bewezen.

Dure en moeilijke aansluitingswerken

Het realiseren van de aansluitingen was een kostbare aangelegenheid. Bij de bestaande gebouwdelen, zoals bijvoorbeeld het 'Tympanon' (Westportaal), waren er oorspronkelijk helemaal geen aansluitingen voorzien naar de aangrenzende bouwdelen. De afdichting stopte gewoon bij het opgaande werk. De aansluitingen op bestaande richels moesten daarom eerst gevormd worden met zink en daaronder een WOLFIN-afdichting.

De aansluiting op de koepelkrans moest als dilatatievoeg aangebracht worden om bewegingen van het bouwwerk op te vangen. Deze voeg werd met een EPDM-voegstrip met polyestergecacheerde kleefrand afgedicht. De voegstrip werd ter plaatse in de vorm van de krans geprefabriceerd en gemonteerd, met inbegrip van de bestaande hoekvormen bij de bordestrappen.
Een ander probleem was de aansluiting van de dakafdichting aan de steunpoten van de geleiderail voor de koepelconstructie. Daarom werd aan de hand van een maquette van de steunpootconstructie een dubbele manchet uit WOLFIN IB geprefabriceerd die achteraf op de bouwplaats dankzij twee insnijdingen aan de voorzijden gewoon rond de poten kon worden gelegd. Ook de borstweringen, de opgaande wanden van de tussenstructuren (soms tot meer dan 3 m hoog!), de goten en killen van de glazen daken werden volledig met WOLFIN afgedicht.

Bescherming tegen beschadiging

Een probleem waarmee elke dakdekker af te rekenen heeft, is de bescherming van zijn werk tot aan de oplevering. Net tegen het eind van de bouwfase is het risico op beschadiging van de dakafdichting door de werkzaamheden van de volgende aannemers immers bijzonder groot. De afgewerkte dakvlakken werden onmiddellijk bedekt met een PE-folie van 0,2 mm dik en voorzien van een bescherm- en drainagemat voor zware belastingen, maar het was zo goed als onmogelijk om het oppervlak te beschermen zodra er op gelopen werd. Dit project bood namelijk slechts beperkte opslag- en bergingsmogelijkheden aan de diverse individuele aannemers zodat ook de dakoppervlakken als opslagplaats gebruikt moesten worden. Bovendien was er op dat moment geen transportkraan meer op de bouwplaats zodat alle materialen via het dak getransporteerd moesten worden.

Een andere slimme beschermingsmaatregel bestond uit het volledig onder water van de draagvlakken zetten: geen enkele vakman krijgt immers graag natte voeten. Bovendien werd de dakbedekking op deze manier nog eens extra gecontroleerd op eventuele lekkages.