Roofs 2002-10-06 Materiaalkeuze moet afhangen van het te verwachten dakgebruik

Tijdens de laatste Nationale dakendag werden vele oorzaken van schades aan daken behandeld. Een van de erkende oorzaken is het oneigenlijke gebruik van het dak door haar gebruikers. Maar hoe oneigenlijk is dat gebruik nu helemaal? Mag je van een leek verwachten dat hij begrijpt dat niet alles met een dak zomaar kan? En beperkt zich dat tot de gebruiker of geldt dat evenzeer voor de 'andere' dakgebruikers zoals installateurs? Zijn de schades te voorkomen of moeten we er gewoon maar mee leven? Vele vragen die naar aanleiding van de lezing in dit artikel nog eens aan de orde komen.

ing. A.B. Berlee - T-joint

Schades kun je op diverse manieren indelen. Een van de meest gebruikelijke is naar de oorzaak en zo kennen wij ontwerpschades, uitvoeringschades en materiaalschades. Een andere door T-joint toegepaste methode is, hoe kan het ook anders als je naar de naam kijkt, de bouwknoop. Verreweg de meeste schades komen voor op de fysieke punten van interacties. De bekendste bouwknoop is de ontmoeting tussen bouwdelen bijvoorbeeld geveldeel /dakdeel. Je kunt de bouwknopen echter ruimer definiëren. Bijvoorbeeld de ontmoeting tussen materialen waarbij voor daken een goed voorbeeld is de ontmoeting Aluminium/bitumen.Of de ontmoeting tussen bouwdisciplines zoals installateur/dakdekker. En dan nog verder gekeken de interactie tussen discipline en materiaal etc, etc. Alle onderdelen van het gebouw die op een of andere manier het gevolg zijn van of onderhevig zijn aan interactie zijn per definitie risicovol of anders gezegd schadegevoelig. Naar bovenstaande definitie zijn er geen onderdelen in een gebouw die daar niet aan voldoen. Een bouwknoop die in dit artikel wordt toegelicht is die tussen gebruiker en dak. In de bouw zijn we traditioneel gewoon te denken aan bouwfouten ontstaan in de bouwfase maar in de levensduur van een gebouw is dat maar een zeer beperkte periode. Veruit de langstdurende fase is namelijk de gebruiksfase. De invloeden op het gebouw gedurende de gebruiksfase zijn verwoord in de te verwachten belastingen die het gebouw in die fase moet kunnen weerstaan. Deze belastingen zijn ook deels genormeerd. Het betreft windbelasting, verouderingsweerstand, koude, zonlicht, zwaartekracht etc. Ook worden er eisen gesteld aan de constructies opdat die constructies geen bron van gevaar zijn tijdens het gebruik. De meest bekende in dat opzicht is natuurlijk brandgevaar waar in recentere uitgaven zoveel om te doen is geweest. Zelden wordt rekening gehouden met de vernietigende kracht van de gebruiker.

Gebouwen waarbij dit wel gebeurt zijn penitiaire instellingen, schoolgebouwen, etc. Voor het overige worden gebouwen ontworpen voor 'normaal gebruik' woningen voorop. Wat verstaan moet worden onder 'normaal gebruik' wordt min of meer gevoelsmatig vastgesteld door de ontwerper en in zeker zin ook door de aannemer. Nu is dat niet geheel onlogisch want de praktijk leert dat je niet kunt verzinnen wat mensen allemaal met hun daken uitvogelen. Evenmin kun je verzinnen welke ontwikkelingen er in de toekomst op daken van invloed zullen zijn. Wie had kerktorens bedacht als steunpilaar voor GSM masten bijvoorbeeld. Niemand had kunnen bedenken dat de kerken, grote opdrachtgevers in het niet zo verre verleden, zo armlastig zouden worden dat zij hun godshuizen voor een beetje geld voor zendmast zouden lenen. Hoewel… in overdrachtelijke zin was dat altijd al de bedoeling. Of de warmteweerstand van daken die met de oplopende energieprijs en de eisen van de overheid almaar wordt aangescherpt. Deze laatste ontwikkeling was misschien wel in enige mate te voorzien maar net als hedentendage wordt er liever gebouwd voor de huidige prijs dan voor het toekomstig gewenste niveau. Of het meervoudige gebruik van daken waar aanvullende eisen kunnen worden verwacht. De begaanbaarheidklasse is daar een goed voorbeeld van hoewel die in de huidige vorm voor de eindgebruiker meer beperkingen oplegt dan hij kan eisen. Wanneer een dakbedekkingconstructie kapot is gelopen kan achteraf worden geconstateerd dat de begaanbaarheidklasse is overschreden. Niemand iets te verwijten maar wel schade tot gevolg want er is sprake van interactie tussen het dak en haar gebruiker. Bijgevoegde beelden spreken voor zich. Daar is in het geheel niets nieuws aan met dat verschil dat de bouwer en de gebruiker vrijwel geen band meer hebben. Een nieuwbouwhuis kun je kant-en-klaar (turn-key) kopen van een ontwikkelaar. De bouwer en de architect zou je ontmoet kunnen hebben op een voorlichtingsavond. Bij het gebouw zit een bestek en een tekening en "that's-it". Het minimum onderhoud van de installaties, de bewegende delen, de soort verf etc. etc.wordt overgelaten aan de gebruiker die zich gesteund weet door de bouwmarkten. De schades zijn voor een professional aandoenlijk om te zien maar het is evenzozeer triest. Niet voor niets gaan er stemmen op voor een soort van gebruiksaanwijzing voor de gebruiker en daar is veel voor te zeggen. Niet in het minst omdat de professionele onderhoudsdiensten daar ook veel baat bij zouden hebben. Een goed voorbeeld voor daken bijvoorbeeld is dakpannen. Bij schade aan daken kan aan de hand van iedere pan actie worden ondernomen.

Op iedere dakpan staat immers de fabrikant vermeld. Bij herkenning van het type pan in combinatie met de fabrikant kan de gespecialiseerde groothandel gevraagd worden aanvullende exemplaren te leveren. De Mombers' Dakpannengids is om die reden geschreven want het herkennen van het type blijkt niet altijd vanzelfsprekend te zijn. Gaat al eeuwen redelijk tot goed. Met de platte daken was onderhoud ook redelijk geregeld. Mastiekbedekking werd als vanzelfsprekend overgelaten aan bedrijven en met de komst van het gemodificeerde bitumen kan ook een beetje handige doe-het-zelver met kit en btumentape uit de voeten. Bij kunststof wordt het echter drama. Eerst was er de PVC en die was nog wel te herkennen. Toen de EPDM die als soort wel te herkennen viel maar niet als merk. En nu zijn er TPO,FPO,EPO en het einde is nog niet in zicht aan O banen. Die zijn allen éénlaags en na een aantal jaren niet te onderscheiden van PVC-achtige dakbanen. Wanneer er in enige mate werkzaamheden aan het dak plaatsvinden worden er bijna per definitie fouten gemaakt. Bij de Gamma ligt geen PVC-kit laat staan voor overige kunststof dakbanen. (PVC plakplaten, die liggen er wel.) De loodgieter heeft bitumenkit en 2 m2 gemodificeerde bitumen in zijn serviceauto maar geen… etc, etc. Een gebruiksaanwijzing voor het dak en het onderhoud aan dat soort dakbanen is niet wenselijk maar noodzakelijk. Een reserveset dakbedekking achterlaten, net als bij dakpannen, zou al veel goed maken. Op iedere meter de naam van het materiaal en de fabrikant aangeven zou veel onjuiste aansluitingen kunnen beperken. Dakgebruikers kun je namelijk niet ontzeggen hun dak zelf te 'onderhouden'. Een installateur van GSM masten is nog niet in staat het dakdekkersbedrijf te achterhalen. Laat staan een installateur van airconditioners die uit het Noorden van het land komt terwijl de dakdekker uit het Zuiden van het land zijn werk heeft gedaan (landelijk werkende bedrijven weet u wel). Voor de bouwers en ontwerpers die dat niet wensen maar op dat vlak de gebruiker wel tegemoet willen treden is het aan te raden traditionele materialen toe te passen die geheel ingeburgerd zijn.