Roofs 2003-10-16 Groot Handelsgebouw in oorspronkelijke staat hersteld

Het Groot Handelsgebouw is het eerste gebouw dat na de Tweede Wereldoorlog in het gebombardeerde centrum van Rotterdam werd gebouwd. Het is daarmee een vermaard monument van de wederopbouw geworden. Tegenwoordig is de Groot Handelsgebouw N.V. (de overkoepelende organisatie van de kantoren en bedrijven die in het monumentale pand zijn gevestigd) een beursgenoteerde onderneming. Onlangs is begonnen met een grootscheepse renovatie, waarbij het gebouw in oude luister wordt hersteld. Het dak wordt daarbij totaal vernieuwd en verbouwd tot een openbare ruimte.

Het Groot Handelsgebouw werd tussen 1949 en 1952 gebouwd. Destijds werd tot de bouw van dit pand besloten, om het Rotterdamse bedrijfsleven, dat in de oorlog was weggevaagd, weer op gang te helpen. Met zijn 128.000 m2 vloeroppervlakte was het gebouw, zeker naar de maatstaven van die tijd, een gigantisch project. De Rotterdamse architect Huig Maaskant (1907-1977) had grote ambities met het Groot Handelsgebouw, dat hij ontwierp naar model van de Merchandise Market in Chicago. Het uiteindelijke resultaat heeft zelfs nog maar de helft van de omvang gekregen dan in het ontwerp de bedoeling was. Desondanks introduceerde Maaskant met dit bouwwerk de grote maat in het centrum van Rotterdam.

Roofbouw

‘Het pand is de afgelopen vijftig jaar zeer intensief gebruikt. Daarbij is roofbouw op de constructie gepleegd,’ aldus ing. Johan Valster, Senior Project Manager van hoofdaannemer Strukton. ‘Men heeft een groot aantal verbouwingen uitgevoerd, die welbeschouwd nooit uitgevoerd hadden mogen worden. De constructie en het materiaal van het gebouw waren aangetast. Willekeurig waren muren gesloopt of gebouwd; de gevel zat onder zeven lagen verf, waardoor het vocht het beton niet meer kon verlaten. Enzovoorts.’

Architect André van Stigt kreeg opdracht het monument in oude luister te herstellen. De gevels en het binnenwerk moesten naar de oorspronkelijke staat worden teruggebracht; het gebouw diende weer de originele kleur te krijgen en ook andere veranderingen, die later aan het gebouw zijn aangebracht, moesten worden teruggedraaid. Zo waren er bijvoorbeeld vijf verschillende zonweringssystemen in gebruik; in de toekomst hangt er één uniforme zonwering aan de gevels.

Openbare leefruimte

Valster: ‘Het nieuwe dak wordt echter totaal anders dan de oorspronkelijke situatie: het wordt een openbare leefruimte. Er worden daktuinen en beloopbare doorgangen gecreëerd, waarbij men op het beloopbare gedeelte op nieuw geplaatste bankjes kan zitten. Nu al komen er mensen uit de omgeving om op het dak, met het prachtige uitzicht, te lunchen.’

Het dak wordt daarom bouwkundig zeer grondig onder handen genomen, waarbij de volgende maatregelen worden doorgevoerd:

•              Tijdens een aanpassing in het verleden is een afschotsmeerlaag op de oude mastiekbedekking aangebracht, waardoor de hemelwaterafvoeren naar de buitenzijde van het dak liepen, in plaats van in het midden van het dakvlak. Met de huidige renovatie wilde men op het dak een warmteweerstandswaarde volgens de huidige normen genereren door isolatie toe te passen. Ter plaatse van het opgaande werk is daar in het verleden echter geen rekening mee gehouden.

•              Van een bitumen dakbedekking met een ballastlaag van grind wilde men een begroeid en beloopbaar dak met een recreatiefunctie maken.

•              De architect wenste op een aantal daken dakbegroeiing aan te brengen. Dit heeft geleid tot de toepassing van Alkorplan PVC kunststof daksystemen, in gewapende en gecacheerde uitvoering (omdat deze zowel losliggend, verkleefd als mechanisch bevestigd kunnen worden, en bovendien wortelwerend zijn).

Uitvoer van de dakrenovatie

De werkzaamheden voor een dergelijk project zijn complexer dan de dagelijkse praktijk: men moet immers bouwkundige aansluitingen van vijftig jaar geleden renoveren met de regelgeving, wensen en materialen van 2003. Hoofdaannemer Strukton heeft de opdracht na zorgvuldige selectie verstrekt aan Kooy & Co B.V. uit Tilburg. Het bedrijf is gespecialiseerd op het gebied van dakrenovatie, en beschikt over bijna dertig jaar ervaring in de verwerking van kunststof dakbedekking.

‘Het interessante aan renovatieprojecten is, dat je wordt uitgedaagd de huidige stand van de techniek te combineren met gezond verstand en inventiviteit,’ vertelt Patrick Erven, Hoofd Verkoop bij Kooy & Co. ‘Je komt de meest uiteenlopende problemen tegen, in zowel het advies-, communicate-  en uitvoeringstraject, die volgens de normen, esthetisch fraai en verantwoord moeten worden opgelost.’

Op de platte daken van het Groot Handelsgebouw, met een hoogte van ongeveer dertig meter, dient de functie van de toegepaste dakbedekking geschikt te zijn als:

•              Losliggend systeem met tegels als ballastlaag;

•              Mechanisch bevestigd systeem, waar de dakbedekking wordt belegd met de daktuin;

•              Systeem om ter plaatse van het opgaande werk waterdichte aansluitingen te maken.

‘Op basis van deze randvoorwaarden, is gekozen voor de dakbedekking Alkorplan L met een dikte van 1,5 mm. De lange levensduur en de chemische/wortelbestendigheid, maakt deze dakbedekking geschikt voor daktuinen en tegelballast,’ aldus Adriaan van de Wijgert van producent Alkor Draka N.V.

Het oorspronkelijke dak bestond uit een mastiekbedekking, bitumengebonden polystereen isolatie en een ballastlaag van betontegels en grind. Deze dakopbouw is volledig verwijderd.

De nieuwe dakopbouw bestaat uit:

•              Een gebitumineerde polyester dakbaan als nooddakbedekking, die tevens fungeert als dampremmende laag;

•              Polyurethaan isolatie (ter plaatse van de daktuin) en polyisocyanuraatisolatieplaat, gecombineerd met een geëxpandeerde polystyreen afschotisolatieplaat van voldoende drukvastheid (ter plaatse van de tegels).

•              Op de geëxpandeerde polystyreen isolatie een chemisch neutrale scheidingslaag van polyestervlies.

•              Toplaag, bestaande uit Alkorplan L, deels losliggend en deels mechanisch bevestigd.

•              De dakbedekking is deels belegd met daktuin en deels met zwarte en lichtgrijze betontegels, die voor een schaakbordeffect zorgen.

•              De zijkanten van de lichtstraten en dakranden zijn waterdicht afgewerkt met Alkorplan F en afgedekt met gepatineerd koper. Aan de lichtstraten zijn zitbankjes bevestigd, en op elke hoek van de lichtstraat zijn terracotta plantenbakken geplaatst, gevuld met hedra.

Creatieve oplossingen

Aan het project worden een aantal specifieke eisen gesteld. De ondergelegen kantoorruimten blijven zoveel mogelijk in bedrijf, deze mogen dus geen geluids- of andere hinder ondervinden tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. Om dezelfde reden dient men eventuele lekkages, die tijdens de sloopactiviteiten op het dak zouden kunnen ontstaan, te voorkomen. Verder moet de isolerende werking van het dak worden opgewaardeerd, rekening houdend met afschot en bouwkundige aansluitingen. De planning luistert daarbij nauw, daar ook andere disciplines afhankelijk zijn van de doorgang op het dak.

Projectleider Thommy Roovers van Kooy & Co vertelt: ‘Voor de mechanische bevestiging van het daksysteem, middels nylon schotelpluggen, moeten in de betonnen ondergrond gaten worden geboord. Tijdens kantooruren mag echter niet geboord worden; dit gebeurt dus ’s ochtends tussen zes en acht uur. We hebben hiervoor een speciale boorkar in gebruik, waarmee we in één arbeidsgang zes gaten tegelijk kunnen boren, waardoor snelheid kan worden gehaald. De stroken Alkorplan L (met een breedte van 20 cm) kunnen hier waterdicht overheen worden gelast. De lasnaden worden vervolgens afgespoten met vloeibare PVC-pasta.’

De te renoveren daken hebben allen hun eigen kenmerken: dakbeschot, isolatietoepassing, hoogte, gewicht van ballastlaag verschillen per dak. Daarom moeten diverse soorten daksystemen worden toegepast, die allen hun eigen doordachte achtergrond hebben. Het renovatieproject past in de opknapbeurt die het Centraal Station van Rotterdam, en het gebied daar omheen, krijgt. Naar verwachting zijn deze werkzaamheden medio 2005 afgerond. Het Groot Handelsgebouw zal dan, meer nog dan nu het geval is, een grote trekpleister worden in het centrum van Rotterdam.