Roofs 2003-10-20 ‘De waan van de dag wint het nog te vaak van de kennis’

Regelgeving, voorzieningen, producten, certificaten - het moet allemaal bijdragen aan een vermindering van het aantal ongelukken op daken. Maar zonder een gedragsverandering van alle betrokkenen op het dak, sorteren alle inspanningen maar weinig effect. De Stichting Bedrijfstakregelingen Dakbedekkingsbranche (SBD) heeft zich ten doel gesteld de branche zoveel mogelijk voor te lichten over veilig werken op hoogte, en hiermee een gedragsverandering teweeg te brengen.

Nu Tectum (sinds september 2003) de onderwijsactiviteiten van SBD over heeft genomen (zie Roofs 8-2003), kan SBD zich meer toeleggen op haar rol als kennisinstituut voor de dakenbranche met betrekking tot arbeidsomstandigheden- en arbeidsmarktbeleid. Een belangrijk onderdeel van de activiteiten is het project ‘Veilig en gezond op het dak,’ dat in januari 2001 is gestart. Recent is de tweede fase van dit project ingegaan.

Groot menselijk leed en hoge kosten

Het project is destijds in het leven geroepen op basis van een convenant tussen het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en werkgevers- en werknemersorganisaties uit de dakbedekkingsbranche. De doelstelling van het project ‘Veilig en gezond op het dak’ is om binnen vier jaar de bewustwording van de risico’s van werken op hoogte (en fysieke belasting) te vergroten bij zowel werknemers als werkgevers. Dit moet een daling van het aantal ongelukken en een verkleinde instroom van de WAO tot gevolg hebben. Het (onnodige) menselijk leed als gevolg van valongelukken is onnoemelijk groot, ook de kosten als gevolg van ongevallen en langdurig verzuim zijn enorm.

Concreet heeft de SBD zich ten doel gesteld dat in oktober 2004 75% van de betrokken bedrijven bekend is met de te nemen maatregelen om veiligheid en arbovriendelijkheid op het dak te optimaliseren, middels het A-blad Platte Daken. Het aantal bedrijfsongevallen en gezondheidsklachten (als gevolg van houding en beweging) moeten ten opzichte van de nulmeting in 2001 met 10% zijn teruggebracht; het aantal ongevallen door vallen van hoogte met 25%.

De eerste fase bestond uit het in de steigers zetten van het project: de organisatie op poten zetten, het leggen van contacten, etc. SBD heeft vier (regionale) arbovoorlichters aangesteld, die onder coördinatie van Jos van der Borgt in de loop van 2001 en 2002 op aanvraag meer dan 750 bezoeken hebben afgelegd, bij ongeveer 200 bedrijven. Zij hebben de betreffende bedrijven voorlichting gegeven op het gebied van veiligheid en fysieke belasting. Dit zijn de meest voorkomende klachten, en daarom hebben deze punten in eerste instantie de meeste prioriteit. Daarnaast vragen de arbovoorlichters aandacht voor andere gezondheidssituaties, zoals UV-straling in de zomer, gladheid en kou in de winter.

Uit de rapportage van de voorlichters over de eerste fase komt naar voren dat de voorlichting op prijs wordt gesteld, maar ook dat veel bedrijven, werkgevers en werknemers, nog steeds tekort schieten in de genomen maatregelen. De laatste jaren neemt het aantal ongevallen in de bouw langzaam af, maar van alle ongelukken zijn die als gevolg van vallen of struikelen nog steeds het meest voorkomend.

Voldoende voorlichting

‘Aan voorlichting is er geen gebrek,’ aldus Jos van der Borgt, projectleider van het project ‘Veilig en gezond op het dak’. ‘De cursussen op het gebied van arbeidsomstandigheden maken jaarlijks inmiddels zo’n 65% uit van de 100.000 scholingsdagen (bouwbreed). In het kader van VCA wordt, o.a. met toolbox meetings, veel aandacht geschonken aan het onderwerp. Je zou zeggen dat men daardoor wel weet hoe men de omstandigheden van het werk zo veilig en gezond mogelijk kan maken; maar uit de praktijk komt een ander beeld naar voren. Dat heeft volgens mij voornamelijk te maken met de grote diversiteit op de bouwplaats. Niet alleen verschilt de (veiligheids)situatie per project, ook de diverse persoonlijkheden van degenen op het dak maken van veiligheid een moeilijk controleerbaar fenomeen. Er is kortom geen sprake van een standaard procedure. Bovendien spelen de factoren tijd en geld een grote rol. Met minder bouwopdrachten en grotere concurrentie zijn de marges kleiner geworden. De waan van de dag wint het nog te vaak van de kennis, die men dikwijls wel degelijk heeft, van hoe het anders en beter moet.’

De SBD zal daarom het aantal bezoeken verder uitbouwen, waarbij ook de situatie op de bouwplaats wordt bekeken. ‘Bedrijven reageren vaak terughoudend op onze komst,’ vertelt Van der Borgt. ‘Men heeft al voldoende te maken met controlerende instanties, en vraagt zich af wat wij daar aan toe te voegen hebben. Ons bezoek verschilt echter wezenlijk van die van bijvoorbeeld de Arbeidsinspectie, doordat wij geen boetes uitdelen of administratieve handelingen vergen. Als wij constateren dat de veiligheidsmaatregelen op het dak niet toereikend zijn, nemen wij contact op met de directie van het bedrijf, om bijvoorbeeld een voorlichtingsavond voor het personeel te organiseren. Of we benaderen de V&G-coördinator om met hem te kijken waar de veiligheidssituatie verbeterd kan worden. Wij werken wel samen met de Arbeidsinspectie en Stichting Arbouw, maar wij zijn voorlichters, geen controleurs; onze activiteiten zijn er op gericht een veilige situatie te creëren, en zodoende boetes overbodig te maken.’

Gedrag veranderen

In juni en september zijn in het kader van het Europese project ‘Vallen van hoogte’ door de inspectiedienst van het Ministerie van Sociale Zaken grootscheepse controles uitgevoerd, waarbij nog steeds een flink aantal overtredingen werd geconstateerd. Dit had dikwijls  stillegging van het werk tot gevolg en er werden boetes uitgedeeld, soms ook aan werknemers die de hun ter beschikking gestelde beschermingsmiddelen niet gebruikten. Van der Borgt: ‘Dit is een goede indicatie dat er nog steeds veel aan de bewustwording moet gebeuren: het helpt al om op de bouwplaats foto’s van ernstige situaties te nemen, de mensen daar terplekke mee te confronteren en mogelijke oplossingen aan te dragen. Af en toe een cursus volgen is niet voldoende. Het gaat er ons om een beroepshouding te ontwikkelen, waarin het veiligheidsaspect als een automatisme is opgenomen. Vergelijk het met een piloot: als die niet bij elke handeling aan de veiligheid denkt, valt hij naar beneden. Bij een dakdekker is dat niet veel anders.’

‘Maar het gedrag van mensen verander je niet van de een op de andere dag: daar hoort voortdurende begeleiding bij en een uitvoerige interne bedrijfscontrole. Het zal dan ook noodzakelijk zijn meer geld uit te trekken voor (toezicht op) veiligheidsprocedures; er is meer menskracht nodig dan nu wordt ingezet, om het gedrag op daken blijvend te veranderen. Onze voorlichters komen immers slechts hooguit twee keer per jaar bij hetzelfde bedrijf.’

‘Wij zijn dan ook van mening dat veiligheidsmaatregelen en (permanente) veiligheidsvoorzieningen een standaard onderdeel moeten worden van een offerte. De dakaannemer zou, in het belang van alle betrokkenen, te gevaarlijke opdrachten moeten weigeren. Niet alleen het slachtoffer ondervindt de kwalijke gevolgen van een ongeluk, maar ook de verantwoordelijken voor de werksituatie (opdrachtgever en werkgever), met grote financiële schade en nadelige gevolgen voor de branche in zijn geheel tot gevolg.’