Roofs 2018-06-14 Waarom benaderen we de dakvloer niet als vloer?

Multifunctionele daken

De stad Rotterdam is voorloper op het gebied van multifunctionele daken. In dit artikel zet Roofs aan de hand van een gesprek met Paul van Roosmalen van de gemeente Rotterdam uiteen welke visie hier achter zit.

Paul van Roosmalen van gemeente Rotterdam.

We ontmoeten Paul van Roosmalen op het dakterras van het Timmerhuis in Rotterdam. Het is een prachtige dag en het dak biedt een fraai uitzicht op de Rotterdamse binnenstad. Verspreid over het dakterras, dat is uitgevoerd met veel groen en luxe, witte tegels, zitten groepjes mensen te vergaderen. Anderen zitten met hun laptop aan een tafeltje te werken. Het is een prettige werkplek, die bijdraagt aan het werk­plezier van de mensen die in het gebouw werken.

Paul van Roosmalen was één van de genomineerden voor de Dakenman van het Jaar 2017 vanwege zijn rol als aanjager van de toepassing van multifunctionele daken in Rotterdam. “In stedelijke gebieden is er weinig ruimte voor uitbreiding,” vertelt hij. “De enige richting die we nog relatief eenvoudig uit kunnen, is de lucht in. Rotterdam is dan ook de stad met de meeste hoogbouw. De ruimte voor recreatie en groenvoorzieningen moeten we ook echt op de daken zoeken. Daar ligt een ongelooflijke hoeveelheid vierkante meters die nog onbenut is gebleven. Onze inspanningen zijn erop gericht om het dakgebruik te stimuleren. Rotterdam is in dit opzicht voorloper, maar andere steden zijn inmiddels ook actief met dit onderwerp aan de slag gegaan. Ik ben van huis uit bouwkundige en wat mij al jarenlang verbaast, is de geringe aandacht die aan het dak wordt ­geschonken. Zo gauw dat mogelijk is, wordt er een zo dun mogelijke overkapping toegepast: als het maar waterdicht is en, indien van toepassing, afdoende isolerend is. De bouwkundige term voor het dakoppervlak is de ‘dakvloer’ en dat is precies wat het zou moeten zijn: een vloer. Waarom benaderen we de dakvloer niet als zodanig?”

Life@Urban Roofs

“Het is eigenlijk vreemd dat de vraag naar de terugver­dien­tijd zo vaak wordt gesteld, want bij vrijwel alle andere zaken die men aanschaft, wordt daar niet bij stilgestaan. Wat is ­bijvoorbeeld de terugverdientijd van een horloge? Kennelijk wordt aan deze zaken een andere waarde ­gehecht dan enkel het bedrag onderaan de streep. Geluk, gebruiksgemak, status – het zijn allemaal zaken die zich lastig in geld laten uitdrukken. De waarde van een gebruiksdak is wel te kwantificeren (hoeveel water houdt het dak vast, bijvoorbeeld, of hoeveel fijnstof vangt het dak af), maar voor een groot deel moet de waarde ook worden geformuleerd in deze ‘zachte’ kenmerken. De vraag naar de terugverdientijd is een voorbeeld van het traditio­nele denken, waar de bouwwereld maar lastig van af komt. ­Rotterdam heeft een aantal sterke voorbeelden van investe­ringen waar de terugverdientijd niet zomaar van is te zeggen. De Erasmusbrug was bijvoorbeeld een veel te dure brug, nu is het een icoon van de stad. Het is een verandering van mindset. Een multifunctioneel dak heeft ook maatschappelijke en culturele waarde.”

Dit gezegd hebbende, geeft Van Roosmalen aan ook te begrijpen dat er met budgetten wordt gewerkt, waarmee cijfermatig aantoonbaar moet worden gemaakt wat een bepaalde investering oplevert. “Je moet het natuurlijk ­allebei doen. In samenwerking met Arcadis en CE Delft wordt momenteel gewerkt aan een instrument waarmee ook de ‘zachte’ waarden zo veel mogelijk worden gekwantificeerd. Het rapport zal deze zomer verschijnen, Roofs zal hierover nader berichten.

Het ontwikkelen van het rekeninstrument is onderdeel van het project Life@Urban Roofs, waarin de gemeente Rotterdam participeert. Het belangrijkste doel van het project is om meer informatie beschikbaar te stellen om investeringen in klimaatadaptatie stimuleren. Hiervoor worden nieuwe samen­werkingsvormen en investeringsmodellen onderzocht en daadwerkelijk gerealiseerd. Ook komt er een ‘experimentendak’ om innovaties op het gebied van multifunctionaliteit te testen. Leveranciers kunnen het dak gebruiken voor onderzoeken en demonstraties. Daarnaast zal een ontwerpwedstrijd gebouweigenaren en ontwerpers stimuleren een plan te ontwikkelen en vervolgens daadwerkelijk een multifunctioneel dak aan te leggen. Het project loopt tot eind 2022.”

Andere verdienmodellen

Er moet worden gezocht naar nieuwe manieren om dit type daken te financieren, nieuwe verdienmodellen. Zo zijn er ­constructies denkbaar waarbij bijvoorbeeld een café eigenaar wordt van alleen het dak. Maar denk ook aan bijvoorbeeld crowdfunding: de daktuinen op het Erasmus MC zijn volledig met behulp van crowdfunding tot stand gekomen. Hiervoor is een speciaal fonds in het leven geroepen en de meest uiteenlopende mensen en organisaties hebben bijgedragen, om welke reden dan ook. Sommige donateurs hebben een emotionele band met het ziekenhuis, anderen vonden dat ze moesten bijdragen aan een groen Rotterdam. Diverse (commerciële) partijen zagen het maatschappelijke belang en wilden daar hun bijdrage aan leveren, al dan niet met naamsvermelding. De bedragen verschilden dan ook van zeer bescheiden tot zeer royaal. Je ziet kortom dat je prachtige resultaten kunt behalen door innovatief te denken en zichtbaar te maken waar je mee bezig bent.”

Dat is één van de uitgangspunten van de Rotterdamse Dakendagen, die begin juni voor de vierde keer zijn georganiseerd. De dagen worden een vaste waarde in het culturele landschap van Rotterdam. Het succes van de trap naar het dak van het Groothandelsgebouw in 2016 is veelzeggend: het dak is altijd al voor iedereen toegankelijk. Maar pas toen er een grote trap aan het Stationsplein werd neergezet, wilde iedereen het dak op en vond iedereen het prachtig. Het gaat dus om zichtbaarheid en de betrokkenheid van het publiek. Dan zie je dat er heel veel mogelijk is.”

Combinaties

Wij promoten de combinaties van functies. Je hebt het brede scala aan ‘gekleurde’ daken: begroeide daken (groen), energiedaken (geel), gebruiksdaken (rood) en waterdaken (blauw). Er zijn nog meer kleuren denkbaar en ook de meest uiteenlopende combinaties zijn denkbaar. De combinatie van begroeide daken en zonnepanelen is bijvoorbeeld al bijna traditioneel. Polderdaken (de combinatie van begroeide daken en waterdaken) worden steeds vaker toegepast. Maar ook hier geldt dat feitelijk alles wat op het maaiveld mogelijk is, ook op het dak kan. Dus door dakfuncties slim te combineren kan echt een nieuwe laag op de stad worden gecreëerd.”

De volgende stap zou dan zijn om de gebruiksdaken aan elkaar te verbinden. Naar de mogelijkheden op dit gebied wordt momenteel in samenwerking met de gemeente onderzoek uitgevoerd. Er zijn al bijzondere ideeën, zoals bijvoorbeeld een rotonde boven de ‘Koopgoot’, naar voorbeeld van de reeds gerealiseerde brug over de Hofbogen. De naoorlogse laagbouw in het Rotterdamse centrum heeft allemaal dezelfde hoogte (35 m), dus het is relatief eenvoudig om de verbindingen tussen multifunctionele daken te leggen.”

Tijdens de Rotterdamse Dakendagen is het openbare dak op voormalig station Hofbogen officieel geopend. Het is een nieuwe stap in de richting van de extra laag van de stad, waarbij nog veel spannende ontwikkelingen op het dak zijn te verwachten.