Roofs 2016-01-10 Daken tussen ambacht en productieproces (premium)

Trendwatcher

Het aanleggen van daken krijgt steeds meer trekken van een industrieel­productieproces. Daken aanleggen kun je zien als productie met een ­ambachtelijk karakter. Dat heeft voordelen in termen van vakmanschap en flexibiliteit. Klanten en wetgeving stellen steeds hogere eisen aan niveau, ­stabiliteit en voorspelbaarheid van de kwaliteit. Investeren hierin brengt kosten met zich mee. Maar door lage marges op het werk worden efficiency en kostenbeheersing belangrijker.

Hendrik Jan Kaal

Daken zijn doorgaans uniek, ieder dak verschilt qua installa­ties, materiaalgebruik en functionaliteit. Bij het aanleggen van daken wordt bovendien veel overgelaten aan de kennis en ervaring van projectleider, uitvoerder en dakdekker. Deze handelen vaak naar bevind van zaken, lossen onverwachte problemen op en kijken naar omstandigheden om optimaal te presteren. In die zin is daken aanleggen een ambacht.

De laatste jaren is er bedrijfseconomische druk vanwege de crisis en vanwege verdergaande doorvoering van aanbestedingen, waarbij de prijs een doorslaggevende rol speelt. Daarnaast worden de eisen aan kwaliteit steeds hoger. Enerzijds omdat klanten hogere eisen stellen of complexere daken willen. Anderzijds omdat regelgeving eisen stelt aan kwaliteitsniveau en binnenkort ook aan de aantoonbaarheid daarvan. Dit legt druk op de productie van daken. Een ambacht heeft voordelen als vakmanschap, flexibiliteit en creativiteit in het zoeken van oplossingen. De andere kant van die medaille is dat snelheid, kwaliteit en dus kosten erg afhankelijk zijn van de persoonlijke competenties, dat soms identieke details door mensen op verschillende manieren worden uitgevoerd en dat de kwaliteit dus wisselend kan zijn. In deelsectoren zoals woningbouw (renovatie en nieuwbouw) zien we soms min of meer seriematige daken, al dan niet geprefabriceerd. Daarin is al een meer productiematige benadering te zien.

Kosten van kwaliteit

De nadelen van ambachtelijk werken leiden bij opdrachtgevers en bij dakaannemers tot kosten. Wisselende kwaliteit, langere doorlooptijden en dergelijke leiden tot kosten van kwaliteit. Sommige van deze kosten zijn direct zichtbaar, andere hebben een indirect effect. Het niet goed uitvoeren van opdrachten leidt tot herstelwerk, extra tijdsbesteding, extra materiaalverbruik, transport etc. Als slechte kwaliteit de opdrachtgever bereikt zal hij de schade willen verhalen. Hieronder wordt dit in beeld gebracht door de ‘ijsberg van kosten van kwaliteit’:

Er is dus een duidelijk verband tussen kwaliteit, kosten en bedrijfsresultaten. Hoe zijn deze kosten te managen? Hiervoor maken we het onderscheid tussen kosten van goede kwaliteit en kosten van slechte kwaliteit.

Kosten van goede kwaliteit:

• Kosten van preventie: goede planning, adequate informatievoorziening, vaardigheden en kwaliteitsbewustzijn personeel, verificatie ontwerp.
• Kosten van inspecties en tests: evaluatie toeleveranciers, inspecties, tests, laboratoria.

Kosten van slechte kwaliteit:

• Directe kosten: herstellen van fouten voor oplevering (=slechte kwaliteit die de klant niet bereikt) en afhandeling van klachten en garantieclaims (=slechte kwaliteit die de klant wel bereikt).
• Indirecte kosten: ontevreden klanten, imagoschade en daardoor gemiste omzet.

Het patroon is vaak dat als de kosten van slechte kwaliteit hoog zijn (als er relatief veel faalkosten zijn c.q. de klant niet krijgt wat is beloofd), er maatregelen moeten worden genomen om de kwaliteit op te krikken. Dit leidt ertoe dat de kosten van goede kwaliteit omhoog gaan. Dit moet dan leiden tot een verlaging van de kosten van slechte kwaliteit. Pas als deze daling is ingezet en geborgd, kunnen de kosten van goede kwaliteit weer worden teruggebracht. Er zal dan een nieuw evenwicht ontstaan tussen de kosten van goede en slechte kwaliteit. Om deze balans te behouden is waakzaamheid nodig. Veel is daarbij afhankelijk van een goed kwaliteitsbesef en daarnaar handelen.

Productiebedrijven die met stuksproductie of kleine series werken hanteren enkele uitgangspunten voor het managen van kwaliteit en de kosten daarvan. Hiervoor kijken we bijvoorbeeld naar de scheepsbouw, produceren van gietstukken van gietijzer en van kleine series sensoren voor zonnestraling en, dichter bij huis, de aannemerij en installatiebranche. De volgende uitgangspunten worden hier behandeld:

• Houd slechte kwaliteit (‘non quality’) buiten het proces;
• Zorg dat slechte kwaliteit niet de klant kan bereiken, als het dan toch voorkomt in het proces;
• Maak kwaliteit (zo) voorspelbaar (mogelijk);
• Kwaliteit moet constant zijn.

Houd slechte kwaliteit buiten het proces

Het eerste uitgangspunt van de maakindustrie is dat slechte kwaliteit niet in het productieproces terecht mag komen. Dan wordt het proces niet verstoord door uitval en/of vertragingen.

In de installatiebranche zijn complete tekeningen vooraf belangrijk. Zij vormen een laatste check met engineering en ook met de berekeningen. Dit is dus de basis voor de beoordeling van de kwaliteit vooraf. Dit komt overigens wel eens onder druk: maken deel uit van de zogenaamde ‘voorloopkosten’ en die mogen niet te hoog oplopen, gezien de kleine marges in de sector.

Tijdige en voldoende beschikbaarheid van juiste materialen is essentieel. Zo geeft de producent van sensoren een productieorder niet vrij voordat zeker is dat de juist materialen in de juiste hoeveelheden beschikbaar zijn. Ook vragen zij leveranciers soms om meetrapporten mee te sturen van de feitelijke zending. Soms zijn specificaties niet voldoende. Optische kwaliteit is exact te definiëren, maar een begrip als ‘schoon’ veel lastiger. De glazen koepels die over de sensoren worden geplaatst worden daarom per stuk gecontroleerd op verontreiniging. Bij de ijzergieterij wordt de kwaliteit van het staal als grondstof gecontroleerd op chemische samenstelling door middel van een spectro-analyse.

Zowel bij de productie van sensoren als in de ijzergieterij geeft men aan dat een certificaat niet betekent dat je goede producten krijgt. Een certificaat wil uitsluitend zeggen dat er goede processen te verwachten zijn. Aanwezigheid van een certificaat kan leiden tot vermindering van ingangscontroles, nooit tot afschaffing ervan. Keuring voor de start van de productie heeft als groot voordeel dat het proces er niet mee belast wordt. Ook is de discussie met de leverancier eenvoudiger, omdat er nog geen bewerking van het materiaal heeft plaatsgevonden.

Slechte kwaliteit nooit naar de klant

Projecten en productieprocessen worden grondig en in detail voorbereid. Mocht er desondanks iets mis gaan, is het essentieel dat de ‘slechte kwaliteit’ die daaruit voortkomt nooit de klant kan bereiken. De ijzergieterij geeft daarom aan dat op elke processtap controle plaatsvindt. Daarnaast worden eindproducten gecontroleerd. Zo worden pandragers voor fornuizen 100% gecontroleerd, mede op verzoek van de klant, een A-merk. Zo houdt die fabrikant op zijn beurt weer slechte kwaliteit uit zijn processen.

In de scheepsbouw worden sommige processtappen afzonderlijk gecontroleerd. Zo komen er speciale controleploegen de kwaliteit van de lassen controleren. Dit betekent dat er onafhankelijke controle binnen het bedrijf is georganiseerd op deze belangrijke risicofactor.

In de installatiebranche is men streng op gebruik van de juiste materialen. Storingsgevoeligheid vergroten of functionaliteit van de installatie compromitteren kan niet. De garantie is vaak tien jaar, dus vroeger of later word je er op aangesproken. Direct vervangen is dus het devies bij afwijkingen.

Voorspelbare kwaliteit

Er wordt een bepaalde kwaliteit beloofd aan de klant. Om die te bereiken en de klant tevreden te stellen, is het noodzakelijk om die kwaliteit met zo groot mogelijk zekerheid te bereiken in het productieproces. Dat betekent dat de kwaliteit voorspelbaar moet zijn bij start van het werk.

In de staalindustrie en bij het produceren van sensoren betekent dit dat processen tevoren in grote mate van detail zijn voorbereid. Complexe instrumenten zijn volledig te voren ontworpen en getekend en de gehele productie en alle tests zijn tevoren minutieus beschreven. Standaardisatie, van zowel processen als producten, draagt hier ook aan bij. Er zijn scheepsbouwers die met het oog op het beperken van de variatie modulair zijn gaan bouwen. Zo hoef je minder vaak te ontwerpen, kun je meer routine opbouwen en gaat de foutenkans omlaag.

Daarnaast is van belang dat aan de voorbereiding strikt de hand wordt gehouden. Dat betekent direct ingrijpen als er afwijkingen worden vastgesteld of gemeten. Streng zijn voor jezelf en voor je toeleveranciers. In veel ketens in de maakindustrie is de spelregel dat ‘de vervuiler betaalt’. Die betaalt niet alleen voor ondeugdelijke leveranties, maar ook voor eventuele uitval en vertraging in de productieprocessen.

Constante kwaliteit

Kwaliteit moet bij voorkeur constant zijn. Dat geeft klanten het gevoel dat het product betrouwbaar is. In de ijzergieterij worden daarom machines vervangen die de mogelijkheid boden om nog iets handmatigs aan modelplaten (mallen) te doen door machines die dit overbodig maken. Ondanks dat er groot vakmanschap aan eventuele aanpassingen ten grondslag ligt, wordt dit toch gezien als een zekere mate van willekeur, die de kwaliteit minder constant maakt. Ook wordt er voor constante kwaliteit veel gemeten. Zo worden polystyreen gietvormen met een 3D-scan op maatvoering gecontroleerd alvorens het gietproces in te gaan.

Een constante kwaliteit vraagt ook om alert optreden bij het vaststellen van afwijkingen in omstandigheden, kwaliteit van materialen en kwaliteit van het eindproduct. In zowel scheepsbouw, ijzergieterij als sensor fabricage geldt de regel dat zodra bij een steekproefsgewijze controle iets wordt geconstateerd, direct 100% wordt gecontroleerd.

Inspiratie voor de dakenbranche

De dakenbranche beschikt over de nodige systemen om de kwaliteit van de productieprocessen en producten te beheersen. Zo zien we frequent voorkomen: NEN normering, BRL’en, productcertificatie (bijv. KOMO certificaten, DoP’s van producten, CE keur), verwerkingsvoorschriften producten, vakrichtlijnen, procescertificatie en eigen kwaliteitssystemen van (groepen van) dakaannemers. Ook zien we bij nieuwbouw en renovatie van woningen standaardisatie en fabrieksmatige productie van prefab componenten (soms hele gebouwschil).

Wat opvalt is dat hierbij veel vertrouwen wordt gesteld in certificering en richtlijnen en dat er in de praktijk veel minder een beroep wordt gedaan op feitelijke controles en metingen. Deze worden veelal uit overwegingen van kosten en doorlooptijd achterwege gelaten. De dakenbranche lijkt in stadium te zitten van geïnternaliseerde kwaliteitsmethoden met lage kwaliteitskosten, maar kwaliteitskosten zijn wel degelijk te hoog (faalkosten). Dus eerst inzetten op verhoging van kosten van kwaliteit, die leidt tot verlaging van de kosten van non-kwaliteit. Voor een consistente kwaliteit kan de hele keten dit ter harte nemen. De nadruk ligt bij de dakaannemers, omdat de kwaliteit van de voorgaande stappen in de keten hier samenkomt in het eindproduct voor de klant. In de keten vinden methoden als Lean steeds meer ingang om processen en kwaliteit te optimaliseren.

Als we dit vergelijken met andere sectoren in de maakindustrie, zoals hierboven beschreven, dan zijn, kort gezegd, de volgende lessen te trekken voor dakaannemers:

• Betere voorbereiding van projecten voor een beheersbaar en voorspelbaar resultaat.
• Standaardisatie om foutenkans te verminderen.
• Gedetailleerde beschrijving vooraf van het productie­proces en tests.
• Planning en logistiek: pas starten als alle materialen ­aanwezig zijn.
• Intensievere ingangscontroles van producten en ­materialen.
• Meer gebruik van (technische) meetinstrumenten op het werk.
• Streng zijn bij geconstateerde afwijkingen: direct herstellen.

De wet op kwaliteitsborging voor het bouwen sluit hierbij aan: deze wil aantoonbare kwaliteit i.p.v. (technische) doorrekening vooraf. Dit zal een striktere werkwijze stimuleren, beter gedocumenteerd en meer gebaseerd op metingen.

De trend in een notendop

Kort samengevat is de trend dat door kwaliteit op een productiegerichte manier te managen, de kwaliteit omhoog en de kosten van kwaliteit omlaag gebracht kunnen worden:

• Er zijn lessen te trekken uit de manier waarop productiebedrijven hun kwaliteit en kosten van kwaliteit beheersen. Uiteindelijk leiden deze zowel tot verhoging van kwaliteit als verlaging van kosten.
• De kosten van goede kwaliteit moeten initieel omhoog gebracht worden om de kosten van slechte kwaliteit vervolgens te kunnen drukken. Als dat gelukt is, kunnen de kosten van goede kwaliteit weer dalen.
• De komende wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen sluit aan bij deze ontwikkelingsrichting door aantoonbare kwaliteit te eisen.

Gaat u voor kosten van goede kwaliteit of kosten van slechte kwaliteit?

Hendrik Jan Kaal is een ervaren professional op gebied van strategie en organisatie. Hij helpt bedrijven als projectleider, adviseur of coach bij het formuleren van strategische doelen, het realiseren van groei en het verbeteren van prestaties. Zijn drijfveer is om met bedrijven mee te denken over hun toekomst en bij te dragen aan het waarmaken van hun ambitie.

Reacties zijn welkom via de redactie van Roofs: [email protected]